Αφιερώματα

“Ένα παλιό τοπωνύμιο: Ποδαράδες, Μια καινούργια πατρίδα: Νέα Ιωνία”, του Χ. Σαπουντζάκη (Α’ ΜΕΡΟΣ)

Published

2 years ago

22 January 2023

xtypos6

Άρθρο του Χάρη Σαπουντζάκη, Ιστορικού-Συγγραφέα στο Χ-τύπο

(Τα γεγονότα του 1923, 100 χρόνια πριν.)

Σάββατο, 30 Ιουνίου 1923: Μια τυπικά καλοκαιριάτικη μέρα, χωρίς πολλή ζέστη που όμως αργότερα θα ανέβει αισθητά και ένα καταγάλανο ουρανό ξημέρωσε εκεί στην τοποθεσία «Ποδαράδες»1 της Αττικοβοιωτίας, στα βόρεια της Αθήνας, σε απόσταση 7 χιλιομέτρων.

Στο κέντρο αυτής της γεμάτης από θάμνους άγονης περιοχής έχουν συγκεντρωθεί πολλοί ξεριζωμένοι πρόσφυγες από την πόλη Σπάρτα-Σπάρτη της Πισιδίας της Μ. Ασίας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η επιβλητική μορφή του αρχηγού τους, του ιερέα Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου, του επονομασθέντος και Μωυσή των Πισιδών, καθώς μετά την καταστροφή τους έφερε σώους, μέσω Αττάλειας στην Ελλάδα αντιμετωπίζοντας χίλιους κινδύνους.

Ποιος είναι ο λόγος αυτής της συνάθροισης, α’ αυτό το σκληρό, άξενο τοπίο;

Οι Σπαρταλήδες αμέσως μετά τον ξεριζωμό κινήθηκαν δραστήρια ζητώντας από την Κυβέρνηση να τους παραχωρηθεί γη, προκειμένου ν’ αναστήσουν την αλησμόνητη και χαμένη πια πατρίδα τους, όπως έκαναν άλλωστε και πρόσφυγες άλλων μερών της Μ. Ασίας.

Η Κυβέρνηση, η Επαναστατική Κυβέρνηση του στρατηγού Νικ. Πλαστήρα άκουσε με κατανόηση τα αιτήματα και τους υπέδειξε να επισκεφτούν τον χώρο που προοριζόταν για την εγκατάσταση των προσφύγων, εκτάσεως 1.250 στρεμμάτων περίπου και ανήκε στο καθίδρυμα του «Παναγίου Τάφου» και επρόκειτο να απαλλοτριωθεί από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (Τ.Π.Π.), ένα ασθενές Ταμείο που σύντομα θα αντικατασταθεί από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.).

Ο αρχηγός-ιερέας και οι επικεφαλής των Σπαρταλήδων έκαναν αμέσως αυτοψία στον χώρο, τον οποίο μάλιστα βρήκαν «θελκτικό και ευάερον».

Λέει ο ιερέας στα «Απομνημονεύματά του»: Την επομένη ολόκληρο το Συμβούλιο του Συλλόγου2 υπό την Προεδρίαν μου, με λαχτάρα και ζήλο βγήκαμε και βρήκαμε την τοποθεσίαν, ως τοποθεσίαν θελκτική και ευάερο(!), αλλά γεμάτη από ακανθώδεις θάμνους, άγρια δένδρα, κυριολεκτικά βουνό. Ενθουσιαστήκαμε. Εκαθίσαμε σ’ ένα δένδρο και συζητήσαμε σχετικά.

Μετά από δυο ημέρας εδώσαμε την έκθεσή μας, ότι το μέρος είναι κατάλληλο για την εγκατάσταση της Ταπητουργίας στην Αθήνα.

Εν τω μεταξύ βέβαια, η Κυβέρνηση είχε ήδη υπόψη της να οικοδομήσει μεγάλο συνοικισμό εκεί κι ετοιμάζονταν σχέδια από τον μηχανικό Δημ. Γεωργόπουλο!

`Μιλούσαν τότε για την εγκατάσταση χιλίων και πλέον οικογενειών!

Η ομόφωνη απόφαση των Σπαρταλήδων για την εγκατάστασή τους στους Ποδαράδες, βασιζόταν πάρα πολύ στο γεγονός ότι από τη μέση της περιοχής περνούσε ένας χείμαρρος, ο λεγόμενος «Ποδονίφτης»3 (Περσός των αρχαίων) και η σημασία του στην σκοπούμενη ανάπτυξη της ταπητουργίας, της Κοινότητάς τους στην νέα Πατρίδα, στους επισήμους, ήταν πασιφανής. Χαλιά χωρίς πολλά νερά δεν παράγονται! Ακόμη δε υπήρχε ένα βραδυκίνητο τρένο, το λεγόμενο «θηρίο» που έκανε τη διαδρομή Αθήνα-Κηφισιά αγκομαχώντας.

Είχε φθάσει ο καιρός να επισκεφθούν τον χώρο ο στρατηγός Πλαστήρας και όπως απεδείχθη μετά όχι μόνος του, αλλά μαζί με τον Πρωθυπουργό Στυλ. Γονατά και τους υπουργούς Απ. Δοξιάδη και Γ. Σίδερη. Είχε φθάσει η ώρα της θεμελίωσης του Συνοικισμού!

Σημειώσεις

1Το τοπωνύμιο «Ποδαράδες» έχει μεγάλη ιστορία, αν δεχθούμε την εκδοχή, τη θεωρούμενη ως ασφαλή και πιο έγκυρη, ότι οφείλεται στη μεγάλη Βυζαντινή οικογένεια των Ποδαράδων ή Πλατυπόδων που είχε στην κατοχή της την περιοχή. Ο υπογράφων σε μεγάλο μέρος στο βιβλίο «Η Νέα Ιωνία του χθες και του σήμερα» που κυκλοφόρησε το 1980, δίνει εκτενή αναφορά στις σελ. 12-22. Θα περιοριστούμε μόνο στη μελέτη αυτή στην αναφορά ότι οι Ποδαράδες εμφανίζονται στην ιστορία να κατέχουν στην περιοχή τεράστιο ελαιώνα πριν την άλωση της Πόλης. Ανήκε στην αριστοκρατία της εποχής, καθώς μέλη της διέπρεψαν τέλη του 16ου αι. (Αγγελής Ποδαράς ως μεγαλέμπορος στη Βενετία)! Το επώνυμο «Ποδαράς- Ποδάρας» είναι χαρακτηριστική περίπτωση του γεγονότος ότι στα χρόνια του Βυζαντίου, να δίνεται ως επώνυμο σε κάποιον από στοιχεία της σωματικής του διάπλασης (Μαυρομάτης, Χρυσομάλλης, Πλατύπους, Ποδάρας κλπ.). Βέβαια έχουν παρουσιαστεί και μερικές άλλες εκδοχές όμως δεν στηρίζονται, ιστορικά. Μια π.χ. λέει ότι το όνομα «Ποδαράδες» οφείλεται στις κολώνες του Αδριάνειου υδραγωγείου επί του Ποδονίφτη (οι λεγόμενες και από τον λαό και «Ποδάρες»).

2Ήδη από τον Φεβρουάριο του 1923 οι Σπαρταλήδες έχουν ιδρύσει Σύλλογο: τον «Σύλλογο Σπάρτης Πισιδίας». Πρώτος πρόεδρος θα είναι ο Παπαϊωακείμ. Μέλη ήταν: ο Βασίλης Πετράκης, ο Βασ. Ιατρίδης, ο Χριστόφορος Χεκίμογλου, ο Βασ. Γαβριηλίδης και άλλοι επιφανείς Σπαρταλήδες. Τα μέλη του Συλλόγου θα πρέπει να κατάγονταν από τη Σπάρτη ή τα περίχωρα της: Βουρδούρι (Πολυδώρι), Πάρλα, Νησί, Μικρή Αντιόχεια (Γιάλοβατς), Ουλούμπουρλου (Σωζόπολη), Σαγαλασσός. Βασικό άρθρο του Καταστατικού είναι η εγκατάστασή τους στον ίδιο χώρο, η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια μεταξύ των μελών κλπ. Άλλοι σημαντικοί Σπαρταλήδες στα αμέσως επόμενα Δ.Σ. ήταν οι: ο Σοφοκλής Παλόγλου, ο Δαμιανός Γεωργιάδης, ο Φίλιππος Καχραμάνος, ο Σωκρ. Δανόπουλος, ο Χαρ. Χρηστίδης τελευταίος πρόεδρος της Δημογεροντίας, ο Γαβριήλ Τσακίρης και πολλοί άλλοι.

3Ο Ποδονίφτης, που μάλιστα αρχικά είχε δώσει τ’ όνομά του στη μετέπειτα κοινότητα της Νέας Φιλαδέλφειας, ονομάστηκε έτσι από την περιπαιχτική διάθεση των Αθηναίων, ότι δηλαδή μπορείς να τον περάσεις βρέχοντας μόνο λίγο τα πόδια σου. Όμως δεν ήταν λίγες οι φορές που ξεσπούσε και προξενούσε μεγάλες πλημμύρες.

Ο Ποδονίφτης πλημμύρισε πολλές φορές στο παρελθόν προκαλώντας μεγάλες ζημιές αλλά κάποτε και θύματα. Στα τελευταία χρόνια πλημμύρισε το 1976 όταν και «έπνιξε» την Καλογρέζα. Όμως η μεγαλύτερη πλημμύρα του έγινε την Παρασκευή, 21 Οκτωβρίου 1994, προπαραμονή του β΄ γύρου των Δημοτικών Εκλογών (Β΄γύρος: Κυριακή 23/10/1994). Όντας τότε δημοτικός σύμβουλος Ν. Ιωνίας, θυμάμαι τον αγώνα που έκανε όλος ο δήμος με επικεφαλής τον δήμαρχο Πέτρο Μπουρδούκο να βοηθήσει τους πανικόβλητους κατοίκους και να παρασταθεί στα θύματα αφού είχαν υπάρξει και 3 νεκροί. Οι καταστροφές στα σπίτια, τα καταστήματα, τις επιχειρήσεις ήταν πρωτοφανείς! Αξίζει να αναφερθεί ότι πάνω από 100 αυτοκίνητα κατέληξαν στη θάλασσα. Οι υποδομές της πόλης δοκιμάστηκαν σκληρά. Η κινητοποίηση της δημοτικής αρχής φαίνεται ότι εκτιμήθηκε από τους ψηφοφόρους που τον εψήφισαν για 2η τετραετία. Παράλληλα εξαιρετικά κινήθηκε και η κρατική μηχανή ως προς τις αποζημιώσεις και την έκτακτη ενίσχυση (υπουργοί Λαλιώτης και Κουλούρης, με τη συμβολή του Ιωνιώτη Γιάννη Χαραλάμπους)!

Όμως τη Ν. Ιωνία διέσχιζαν και άλλοι μικρότεροι χείμαρροι: Ο Γιαμπουρλάς, στα όρια με τη Ν. Φιλαδέλφεια και το «ρέμα Πεύκης» που έρεε παράλληλα με τη σιδηροδρομική γραμμή (βορεινή πλευρά), με επίκεντρο την οδό Αλατσάτων.

Το ρέμα αυτό πλημμύρισε την 17η Ιουλίου 1934 ανήμερα της εορτής της Αγίας Μαρίνας. Βούλιαξε η γειτονιά δυτικά του αργότερα ανεγερθέντος κτιρίου της Ενώσεως Σπάρτης Μ. Ασίας.

Ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα! Και οι κάτοικοι σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος την ημέρα της εορτής της Αγίας Μαρίνας, έφεραν ιερέα να ψάλει ευχαριστήριες ευχές στον Ύψιστο και άναβαν κεριά!