«Στη σκιά»: Έργα γυναικών από τη Συλλογή της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων

Ο Δήμος Αθηναίων, παρουσιάζει, μέσω του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), μια μεγάλη σπονδυλωτή έκθεση αφιερωμένη στις Ελληνίδες καλλιτέχνιδες.

 Η έκθεση «Στη σκιά» εξετάζει τη γυναικεία συμβολή στην τέχνη του 20ού αιώνα. Περιλαμβάνει έργα από συνολικά 120 ζωγράφους και γλύπτριες γεννημένες μεταξύ 1871 και 1941, από τη Θάλεια Φλωρά-Καραβία έως την Όπυ Ζούνη. Όλα τα έργα ανήκουν στη συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.

Το πρώτο μέρος αυτού του εκθεσιακού τρίπτυχου περιλαμβάνει έργα από καλλιτέχνιδες οι οποίες γεννήθηκαν μεταξύ 1871 και 1910. Εδώ συναντάμε πρωτοπόρους που έδρασαν το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και είχαν σημαντική παρουσία στον Μεσοπόλεμο, όπως η Μαρία Ιγγλέση, η Σοφία Λασκαρίδου, η Μαρία Λύτρα, η Κούλα Στεφάνου, η Αθηνά Ταρσούλη, η Φιφή Τσίλλερ, η Αγγελική Χατζημιχάλη, αλλά και δημιουργούς που άφησαν ισχυρό αποτύπωμα τις δεκαετίες 1950 και 1960, όπως η Λιλή Αρλιώτη, η Κούλα Μαραγκοπούλου, η Αγλαΐα Παπά και η Σελέστ Πολυχρονιάδη. Ξεχωρίζουν επίσης τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις αυτοδίδακτων ζωγράφων (Έφη Μιχελή, Ιουλία Παπανούτσου, Ελένη Πρεβεζάνου-Λελέκου), μια ψηφιδωτή σύνθεση της Έλλης Βοΐλα, οι ρακογραφίες της ηθοποιού Σωτηρίας Ιατρίδου και οι ανθογραφίες της Μαρίνας Χαϊκάλη-Σκαρλάτου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από αυτές τις καλλιτέχνιδες είχαν συνεκθέσει στο Λύκειο των Ελληνίδων, στις Πανελλήνιες Εκθέσεις του Ζαππείου, στο Πρακτορείο Πνευματικής Συνεργασίας, στον Ελληνοσοβιετικό Σύνδεσμο και σε αίθουσες Δημοτικών Βιβλιοθηκών, ενώ κάποιες συμμετείχαν στην ίδια ομάδα και στις εκθέσεις της (ενδεικτικά αναφέρουμε την Ομάδα Τέχνη και το Καλλιτεχνικό Σωματείο Ελληνίδων). Κρίνοντας από το ύφος και τη θεματογραφία των έργων τους, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι εμπνεύστηκαν κυρίως από το ελληνικό τοπίο, δίνοντας έμφαση στο ταπεινό αντικείμενο που μπορεί να αποτελέσει αφορμή για δημιουργία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενδιαφέρονται για όλα τα θέματα, ιδίως για όσα εκπέμπουν αλήθεια και ειλικρίνεια: η αττική εξοχή, τα μνημεία, οι Μονές, τα ανόθευτα ελληνικά νησιά, οι νεκρές φύσεις, τα παλιά αθηναϊκά σπίτια, τα λουλούδια, το γυμνό γυναικείο σώμα, οι προσωπογραφίες, τα εσωτερικά, εντυπώσεις και σκηνές από την καθημερινή ζωή. Η αφομοίωση των κινημάτων (ιμπρεσιονισμός, φωβισμός, νεοκλασικισμός, εξπρεσιονισμός, αφαίρεση) είναι έκδηλη, χωνεμένη και αβίαστη, όπως και το ενδιαφέρον τους για τη λαογραφία, ενώ δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη η επιρροή της διδασκαλίας του Κωνσταντίνου Παρθένη (ειδικά στο σχέδιο), του Γεώργιου Ιακωβίδη, του Σπυρίδωνα Βικάτου, του Νικόλαου Λύτρα και του Δημήτρη Γαλάνη.

Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα που εκτέθηκαν στις πρώτες Πανελλήνιες Καλλιτεχνικές Εκθέσεις, σε ιδιωτικές αίθουσες τέχνης (Ζυγός, Στρατηγοπούλου), στην «Έκθεση Μακεδόνων ζωγράφων» (1953) και τα οποία αγοράστηκαν από τον Δήμο Αθηναίων. Επίσης, αγορές έργων πραγματοποιούνταν κατόπιν προσωπικού αιτήματος των καλλιτεχνίδων προς τον Δήμαρχο, όπως στην περίπτωση της Έφης Μιχελή. Διεκδικώντας αναγνώριση και ισότιμη αντιμετώπιση (είναι χαρακτηριστικό ότι τα έργα τους πωλούνταν φθηνότερα σε σχέση με εκείνα των αντρών), οι γυναίκες άρχισαν να αποκτούν σιγά σιγά αυτοπεποίθηση και να το δηλώνουν. Όπως σημειώνει η Αθηνά Ταρσούλη στο περιοδικό «Η Γυναίκα» το 1939 με αφορμή τη δεύτερη Πανελλήνια Έκθεση, «η αισθητική παραγωγή της Ελληνίδας γυναίκας συναγωνίζεται από απόψεως δυνάμεως και αποδόσεως τον ομότεχνό της άνδρα».

Η έκθεση «Στη σκιά» συνεισφέρει στην ορατότητα και αναγνώριση αυτών των καλλιτεχνίδων, πολλές από τις οποίες είναι σήμερα άγνωστες ή λησμονημένες. Επιπλέον, αναδεικνύει την πλούσια συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων, δίνοντας την ευκαιρία στο ευρύ κοινό και στους μελετητές να έρθουν σε επαφή με «το άλλο μισό του ουρανού» ή «το άλλο του πράγματος», για να θυμηθούμε την τεχνοκριτικό και ποιήτρια Ελένη Βακαλό, η οποία μέσα από τη στήλη της στα «Νέα» έγραψε για τις περισσότερες από αυτές τις καλλιτέχνιδες, τις υποστήριξε και τις ενθάρρυνε με τον λόγο της, και από μία άποψη αποτελεί τον συνδετικό κρίκο -τη φωνή- που ενώνει όλες αυτές τις ματιές.

Στο πρώτο μέρος της έκθεσης «Στη σκιά» παρουσιάζονται έργα από τις καλλιτέχνιδες:

Μαρία Αναγνωστοπούλου-Βρανίκα, Αμφιτρίτη Αναγνωστοπούλου-Πετρέα, Μαρία Αποστολάτου, Ελένη Αργυροπούλου, Τζένη Λύμπερ-Αργυρού, Λιλή Αρλιώτη, Ερατώ Ασπρογέρακα, Μαρία Βερδεσοπούλου, Ευθυμία Βλασσοπούλου–Σάθα, Έλλη Βοΐλα-Λάσκαρη, Μαρία Βουκίδου, Θεώνη Βουτυρά-Στεφανοπούλου, Ελένη Γεωργαντή-Βοζίκη, Ναυσικά Γεωργιάδη-Μουσούρη, Δώρα Γραφειάδου, Ιωσηφίνα (Φιφή) Δήμα-Τσίλλερ, Πηνελόπη Διαμαντοπούλου-Γαβαλά, Θάλεια Διπλαράκου, Ελένη Ζογγολοπούλου, Ελένη Ηλιάδου, Σωτηρία Ιατρίδου, Μαρία Ιγγλέση, Έλλη Καπαϊτζή, Μίνα Κωλέττη, Ελένη Κωνσταντινίδη, Σοφία Λασκαρίδου, Ρέα Λεονταρίτου, Νίτσα Μακαρόνα, Ιωάννα (Τζένη) Μανούση, Κούλα Μαραγκοπούλου, Άρτεμις Μελισσαράτου, Έφη Μιχελή, Κούλα Μπεκιάρη, Ελπίς Μπισκίνη, Κάτια Ναταρίδου, Αγλαΐα Παπά, Ιουλία Παπανούτσου, Δώρα Ποτήρη, Ελένη Πρεβεζάνου-Λελέκου, Πηνελόπη Οικονομίδη, Ίρα Οικονομίδου, Ελένη Πίταρη-Παγκάλου­, Σελέστ Πολυχρονιάδη, Φαλίνα Σκυρού-Παπούλα, Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (Nelly’s), Λέλα Σταθοπούλου, Αγγελική (Κούλα) Στεφάνου, Παλλάς Στρογγύλη, Ιωάννα (Ζαννέτ) Σχινς, Αθηνά Ταρσούλη, Θάλεια Φλωρά-Καραβία, Λέλα Φλώρου-Πολυκανδριώτου, Μαρίνα Χαϊκάλη-Σκαρλάτου, Ισαβέλλα Χαρμπούρη, Αγγελική Χατζημιχάλη, Μαρία Χορς-Λύτρα, Τίτσα Χρυσοχοΐδη

Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφουν ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ και η Κάλλη Πετροχείλου, Εικαστικός, Έφορος της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων. Η έκθεση πραγματοποιείται με την πολύτιμη συμβολή του συντηρητή έργων τέχνης της Πινακοθήκης Κώστα Νικάκη.

Συντελεστές:

Φωτογράφηση: Ελευθερία Κουσιάκη,

Λεζάντες/τεκμηρίωση: Στέϊση Βεντούρα-Μουσειολόγος/Μουσειοπαιδαγωγός, Κατερίνα Σαχά

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την Τρίτη 26 Σεπτεμβρίου 2023, 18:00-22:00

Διάρκεια έκθεσης: 26 Σεπτεμβρίου – 26 Νοεμβρίου 2023

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Σάββατο 11:00 – 19:00, Κυριακή 10:00 – 16:00, Δευτέρα κλειστά

Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.

Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων:

Λεωνίδου & Μυλλέρου, Πλ. Αυδή, Μεταξουργείο

Πληροφορίες: 210 5202420| www.opanda.gr