Εκκλησάκια που αξίζει να γνωρίζει κανείς – Β’ μέρος

Εορτασμός του Πάσχα στα Βόρεια με κατάνυξη και λαμπρότητα

Το Πάσχα βρίσκεται πλέον προ των πυλών και οι πολίτες που θέλουν να παραστούν στις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας αναζητούν εκκλησίες, μικρότερες και “κρυμμένες” ή μεγαλύτερες και γνωστές, ώστε να ζήσουν το θείο Πάσχα μετέχοντας στα Πάθη του Χριστού, μέσα σε ένα κλίμα κατάνυξης και βαθιάς συμπόνιας προς τον Θεάνθρωπο.

Στα Βόρεια προάστια βρίσκονται μερικοί από τους πιο όμορφους ναούς στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Ούτως ή άλλως, τα βόρεια αποτελούν πολύ σημαντικούς πράσινους “πνεύμονες” της Αθήνας, και οι ναοί τα αντιπροσωπεύουν επάξια. Φτιαγμένες με πλακόστρωτα προαύλια και συχνά με πανοραμική θέα, αλλά και με πλούσια ιστορία, οι εκκλησίες στον βόρειο τομέα δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από εκείνες της υπόλοιπης Αθήνας.

Από μικρά, κρυμμένα εκκλησάκια μέχρι μεγαλύτερους ναούς που προκαλούν το δέος, υπάρχει πληθώρα επιλογών στους 14 δήμους. Μερικές εξ αυτών παρουσιάζονται στο συγκεκριμένο β’ μέρος του αφιερώματος, για μια κατανυκτική Μεγάλη Εβδομάδα και μια λαμπρή, γιορτινή Ανάσταση.

Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, Νέα Ιωνία

Στη συνοικία της Ινέπολης εγκαταστάθηκαν μετά την καταστροφή του 1922 οι προερχόμενοι από τις πόλεις Ινέπολη και Κασταμονή του Πόντου πρόσφυγες. Από την πρώτη κιόλας στιγμή της έλευσής τους, το 1924, οι Ινεπολίτες, χάρη στους δύο ενεργούς και δραστήριους συλλόγους τους, την “Προσφυγική Κοινότητα Ινεπόλεως” και την “Κοίμηση της Θεοτόκου”, κατάφεραν να τους παραχωρηθεί έκταση 1.6 στρεμμάτων για την ανέγερση ναού.

Ο θεμέλιος λίθος του ναού, που έλαβε βέβαια το όνομα “Κοίμηση της Θεοτόκου”, τέθηκε το 1925. Στην αρχή ήταν ξύλινος, ενώ στη συνέχεια έγινε λιθόκτιστος, με την τελετή των εγκαινίων να πραγματοποιείται στις 21 Μαΐου 1938. Πρόκειται για ναό που ολοκληρώθηκε πριν τον πόλεμο, χάρη στη συμβολή -μεταξύ άλλων- των προαναφερόμενων συλλόγων, ενώ ο ρυθμός του είναι βασιλική με τρούλο. Την εκκλησία κοσμούν πολλές εικόνες του 19ου αιώνα, με αρχαιότερη αυτή του Αγ. Γεωργίου του 1773.

Στον ναό φυλάσσεται το ιερό σκήνωμα του Αγ. Ελευθερίου Επισκόπου Ιλλυρικού.

Ναός Αγίας Σοφίας, Νέο Ψυχικό

Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας Νέου Ψυχικού, που βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία στο Νέο Ψυχικό, κτίσθηκε μεταξύ των ετών 1934-1937 σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από το συνεταιρισμό Δημοσίων Υπαλλήλων και Αξιωματικών της περιοχής. Ο Ναός τέθηκε σε λειτουργία για πρώτη φορά την Παρασκευή 18-3-1937 και για την Ακολουθία των Α’ Χαιρετισμών στην Υπεραγία Θεοτόκο, ενώ τα εγκαίνια έλαβαν χώρα στις 2 Ιουνίου 1940. Με την αύξηση του πληθυσμού στην περιοχή αποφασίστηκε το κτίσιμο μεγαλύτερου ναού, η θεμελίωση του οποίου έγινε το 1961 και ολοκληρώθηκε το 1967. Ο ρυθμός του είναι Σταυροειδής Βυζαντινός μετά τρούλου και κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα-ακαδημαϊκό, Αθανάσιο Κυδωνιάτη.

Στην αγιογράφηση του ναού (1970-1998) συνέβαλαν οι αδελφοί αγιογράφοι Μπαλογιάννη, ενώ στις αγιογραφίες του τέμπλου οι Παχωμαίοι. Το τέμπλο δημιουργήθηκε από τον Περάκη.

Παναγία Μαρμαριώτισσα, Χαλάνδρι

Ένα μικρό, σχεδόν κρυμμένο -γι’ αυτούς που δε γνωρίζουν- εκκλησάκι, είναι αυτό της Παναγίας Μαρμαριωτίσσης στο Χαλάνδρι. Ο ναός αρχικά ήταν ταφικό μνημείο των ρωμαϊκών χρόνων αλλά μετατράπηκε στη συνέχεια σε εκκλησία. Σήμερα, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Παναγίας Μαρμαριωτίσσης και Σοφοκλή Βενιζέλου, πίσω από την ομώνυμη νέα εκκλησία. Το όνομα «Μαρμαριώτισσα» οφείλεται στο υλικό κατασκευής του μνημείου.

Το κτήριο ήταν μαυσωλείο το οποίο χτίστηκε στους ρωμαϊκούς χρόνους στον δήμο της αρχαίας Φλύας (η παλιά ονομασία του Χαλανδρίου). Το ακριβό υλικό κατασκευής υποδεικνύει ότι το έχτισε πλούσιος κάτοικος του δήμου. Μοιάζει να είναι αντίγραφο του ταφικού μνημείου της Κηφισιάς, ένα σήμερα ερειπωμένο μαυσωλείο το οποίο κατασκεύασε ο Ηρώδης ο Αττικός, και έτσι έχει προταθεί ότι ήταν ο κατασκευαστής του μνημείου.

Το εκκλησάκι διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Το δάπεδό του βρίσκεται μερικά μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους. Στο αρχικό μνημείο η είσοδος βρισκόταν στην ανατολική πλευρά, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το ιερό του μικρού ναού, ημιεξαγωνικού σχήματος. Η είσοδος πλέον γίνεται από τα δυτικά. Η οροφή είναι ημικυλινδική θολωτή, από μαρμάρινους σφηνόλιθους Στο εσωτερικό του σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών του 17ου αιώνα και ο Αναστάσιος Ορλάνδος παρατήρησε σε αυτές χάραγμα με το έτος 1717.

Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης, Παλιά Πεντέλης

Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης, γνωστή και ως Μονή Πεντέλης (επειδή βρίσκεται στην Πεντέλη και συγκεκριμένα στη νότια πλευρά του Πεντελικού Όρους), είναι ιστορική ανδρική μονή και ανήκει σήμερα στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών.

Η μονή χτίστηκε το 1578 από τον Άγιο Τιμόθεο επίσκοπο Ευρίπου, ο οποίος καταγόταν από την Αττική και είχε φύγει από την έδρα του εξαιτίας διωγμού του από τους Τούρκους. Όταν ο Άγιος Τιμόθεος κατέφυγε στο Πεντελικό όρος, το βρήκε να κατοικείται από καταδιωκόμενους εγγράμματους ασκητεύοντες κληρικούς σε σημεία όπου υπήρχε νερό (και υπήρχε σε πολλά μέρη), ώστε να μπορούν να καλλιεργούν μικρούς κήπους. Αφού τους έπεισε να χτίσουν μονή, άρχισαν να ψάχνουν την τοποθεσία στους πρόποδες του όρους. Σε κάποιο σημείο, λοιπόν, παρατήρησαν τα οστά θανόντος ασκητού και μαζί με αυτά μικρή εικόνα της Παναγίας. Εκεί αποφάσισαν να χτίσουν την Μονή. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η εκκλησία έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια του αρχαίου δήμου Πεντέλης της Αντιοχίδος φυλής (μία από τις 10 φυλές της Αρχαίας Αθήνας) και σε ιερό της θεάς Αθηνάς.

Σήμερα η μονή έχει μετατρέψει το παλιό γηροκομείο που είχε τη μορφή ναού σε Μουσείο για την έκθεση των κειμηλίων της, διαθέτει Βιβλιοθήκη, ενώ στην ανατολική πλευρά της λειτουργεί από το 1969 το Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Στη Μονή Πεντέλης εντυπωσιακή είναι η τελετή της Αποκαθήλωσης. Πρόκειται για τη μόνη αναπαράσταση του τελετουργικού σύμφωνα με τον τρόπο που συμβαίνει στα Ιεροσόλυμα: στη Μονή αυτή, που αποτελεί ένα από μεγαλύτερα χριστιανικά μοναστήρια της χώρας, κατά τη διάρκεια της Μ. Παρασκευής οι ιερείς παραλαμβάνουν το σώμα του εσταυρωμένου, το τυλίγουν με σεντόνι, έπειτα το ραντίζουν με μύρα και το εναποθέτουν σε κοντινή σπηλιά.

Η διαδικασία εκτυλίσσεται σε έναν υπερυψωμένο λόφο εντός της μονής, το μεσημέρι.

Ναός Παναγίας Βλαχερνών, Μαρούσι

Ο καλαίσθητος πετρόκτιστος Ιερός Ναός της Παναγίας των Βλαχερνών βρίσκεται στην περιοχή “Παράδεισος” του προαστίου Αμαρουσίου.

Η αρχιτεκτονική του είναι σταυροειδής μετά τρούλου και η εξωτερική επένδυση με μαρμαρόπετρα του προσδίδει κύρος και αρχοντιά, όπως αρμόζει σε έναν βυζαντινό Ναό.

Χτίστηκε με τη μέριμνα της οικογένειας Μιμηκοπούλου, με μεράκι και προσοχή στη χρήση των κατάλληλων υλικών ,πέτρα και μάρμαρο Πεντέλης και Ιωαννίνων.

Η κατασκευή του ναού ξεκίνησε στα μέσα του 1950 σε ιδιόκτητο οικόπεδο της οικογένειας Κωνσταντίνου Μιμηκοπούλου και λέγεται ότι αφορμή υπήρξε ένα τάμα προς την Παναγία των Βλαχερνών, του ομώνυμου προαστίου της Βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης.

Δωρήθηκε στην Ιερά Μητρόπολη Αττικής από την Ταρσή χήρα Κωνσταντίνου Μιμηκοπούλου το 1960 και στην αρχή αποτελούσε παρεκκλήσιο του απέναντι ευρισκόμενου Ιερού Ναού Αγίου Θωμά.

Τότε που η περιοχή ήταν αυτό που αποκαλούμε “όνομα και πράμα παράδεισος”, ο Ιερός Ναός αποτελούσε ακόμα ένα στολίδι πού συμπλήρωνε το φυσικό κάλλος, με τα περιβόλια και τους ελαιώνες, τα μονοπάτια και τους παραδοσιακούς οικισμούς.

Το 2000 ξεκίνησε η πλήρης αξιοποίηση του πνευματικού και πολιτιστικού κέντρου.

Ναός Ζωοδόχου Πηγής, Νέα Ιωνία

Ο ιερός ναός Ζωοδόχου Πηγής στην Καλογρέζα είναι ίσως ο μεγαλύτερος σε χωρητικότητα πιστών ναός της Νέας Ιωνίας.

Οι κάτοικοι της Νέας Ιωνίας, προερχόμενοι κυρίως από πολιτείες και χωριά της Πόλης, του Πόντου και των παραλίων της Μικράς Ασίας, έζησαν τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες στέγασης, αφού οι περισσότεροι έμεναν σε παράγκες ή σκηνές επί σειρά ετών.

Ωστόσο, από το 1925 ξεκίνησαν την ανέγερση ενός ναού από πλίνθους, ο οποίος εγκαινιάστηκε στις 6 Νοεμβρίου 1938.

Ο σημερινός μεγαλοπρεπής ναός, ρυθμού βασιλικής, σταυροειδής με τρούλο, θεμελιώθηκε στις 30 Μαΐου 1975 και τα εγκαίνια του πραγματοποιήθηκαν στις 22 Νοεμβρίου 1981 από τον πρώτο μητροπολίτη της Ιεράς Μητρόπολης Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας, κυρό Τιμόθεο. Αποτέλεσε επίκεντρο της κοινωνικής ζωής της Καλογρέζας, μιας συνοικίας η οποία προσαρτήθηκε στη Νέα Ιωνία το 1940 και είχε πάντοτε έναν αγωνιστικό, “ανεξάρτητο” χαρακτήρα. Ο εν λόγω ναός συνδέθηκε με τους αγώνες των παιδιών της Καλογρέζας στην Αντίσταση, ενώ στον χώρο του τελείται το μνημόσυνο των είκοσι δύο παλικαριών του “Μπλόκου της Καλογρέζας”.

Στον ναό φυλάσσονται αρκετές εικόνες της περιόδου 1830-1880, οι οποίες κοσμούν το μεγάλο σε μέγεθος παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, που βρίσκεται στον ημιυπόγειο χώρο.

Ναός Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, Πεύκη

Ο ιερός ναός Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου Πεύκης βρίσκεται στην Άνω Πεύκη, επί των οδών Νικολάου Πλαστήρα και Πατριάρχου Γρηγορίου Ε’. Θεμελιώθηκε στις 28 Απριλίου 1971, ενώ το 1973 τελέστηκε πρώτη φορά σε αυτόν Θεία Λειτουργία. Τα θυρανοίξια του κυρίως ναού πραγματοποιήθηκαν τον Απρίλιο του 1990, ενώ τα εγκαίνια τον Οκτώβριο του 2010.

Στον υπόγειο χώρο του λειτουργεί, από το 1990, Πνευματικό Κέντρο χωρητικότητας 230 ατόμων, καθώς επίσης και παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Τρεις Ιεράρχες. Εκτός αυτού, στον προαύλιο χώρο υπάρχει όμορφα διαμορφωμένο Κέντρο Νεότητας.

Η ενορία είναι γνωστή για τις ποικίλες δραστηριότητές της, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται ανακύκλωση χαρτιού, με μέσο όρο 18 τόνους χαρτί ετησίως!

Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, Νέα Φιλαδέλφεια

Η μεγάλη Πέμπτη στον ιερό ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στη Νέα Φιλαδέλφεια χαρακτηρίζεται από συγκινητική ατμόσφαιρα, με τους πιστούς να παρακολουθούν σχεδόν χωρίς αναπνοή τη Σταύρωση του Χριστού.

Σε κλίμα ευλάβειας και κατάνυξης πραγματοποιείται η ανάγνωση των «Δώδεκα Ευαγγελίων», από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη.

Ο Σεβασμιώτατος Πατέρας ψάλλει ενδιάμεσα 5ου και 6ου αποσπάσματος των Ευαγγελίων, το αντίφωνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» και ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται από τους ιερείς, ενώ και με τη συγκλονιστική υμνογραφία της εκκλησίας κορυφώνεται το Θείο Δράμα.

Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης τελείται ο εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής μαζί με τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Οι ιερείς κατά την ετοιμασία της Θείας Κοινωνίας εξάγουν δύο “αμνούς” (το μέρος του άρτου το οποίο μεταβάλλεται σε σώμα Χριστού) και διατηρούν τον έναν, αφού τον τεμαχίσουν και τον αποξηράνουν, σε ασφαλές σημείο (μέσα στο αρτοφόριο πάνω στην αγία τράπεζα) για έναν ολόκληρο χρόνο, ώστε να κοινωνούν οι πιστοί σε έκτακτες περιπτώσεις.

Το βράδυ τελείται ο Όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής, στον οποίο αναπαρίσταται το Θείο Δράμα της Σταύρωσης και διαβάζονται δώδεκα (αποσπάσματα) από τα Ευαγγέλια, που περιγράφουν τα γεγονότα από τη σύλληψη έως και την ταφή του Χριστού.

Παρεκκλήσι Παναγίας Χελιδονούς, Κηφισιά

Το εν λόγω ξωκλήσι, τοποθετημένο στον δρόμο που οδηγεί από το Μενίδι στην Κηφισιά, πάνω στην πλαγιά απ’ όπου κατέβαινε παλαιότερα ένα γεμάτο πεύκα και πλατάνια ρέμα, δεν αποτελεί απλώς έναν ναό, αλλά είναι αληθινό μνημείο. Η αρχική κατασκευή του χρονολογείται στον 14ο αιώνα, ενώ η παραδεισένια τοποθεσία, μέσα σε πλατάνια και πλάι σε μια μικρή σπηλιά και στο ρέμα της Χελιδονούς, έχει εμπνεύσει θρύλους για νεράιδες και δράκους.

Άλλοι θέλουν το όνομα να οφείλεται στην οικογένεια Χελιδώνη, κάποιοι στον αρχαίο Δήμο Χελιδονίας, ενώ οι περισσότεροι στηρίζουν θρύλους για ένα χελιδόνι που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έσωσε Χριστιανούς που κινδύνευαν ή υπήρξε μάρτυρας θαυμάτων. Ένας από τους παλαιότερους ιδιοκτήτες της περιοχής, ο μπαρμπα-Γιώργης Διονυσιώτης, επιμένει ότι, όταν ένα μουγκό κοριτσάκι επισκέφτηκε το εκκλησάκι, αντίκρισε ένα χελιδόνι και αναφώνησε: «Ένα χελιδόνι, ένα χελιδόνι!»

Αναμφισβήτητο είναι, πάντως, το γεγονός ότι πολύ κοντά στην Κηφισιά υπήρχε το Νυμφαίο, σπήλαιο λατρείας των Νυμφών, όπου τελούνταν τελετές, τα περίφημα Νυμφαία. Ίσως, λοιπόν, το πυκνό φύλλωμα των φυτών και των δέντρων, αλλά και τα άφθονα νερά που έτρεχαν μέσα και γύρω από το σπήλαιο, να δημιουργούσαν τον ιδανικό χώρο για τη λατρεία των Νυμφών.

Όποιος περνά σήμερα από την περιοχή, δεν φαντάζεται εύκολα ότι εκεί υπήρχε μοναστήρι. Εξάλλου, η τοπογραφία της περιοχής έχει αλλάξει. Όμως, φαίνεται ότι το μοναστήρι είχε ανεγερθεί γύρω στον 14ο με 15ο αιώνα και ανακαινίστηκε πολλές φορές. Παρά το γεγονός ότι οι πρόσφατες τοιχογραφίες του συντηρήθηκαν τη δεκαετία του 1990, δεν έγιναν δημοσιεύσεις για τη χρονολόγησή τους. Συνεπώς, παραμένουν οι εικασίες ότι οι πρώτες τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 16ο αιώνα, ενώ ακολούθησαν και άλλες τους επόμενους αιώνες. Είναι, βέβαια, θαυμαστή, ακόμη και για τους αμύητους στην τέχνη της αγιογραφίας, η Κοίμηση και Μετάσταση της Θεοτόκου. Πάντως, έως το 1968 η Παναγία η Χελιδονού θεωρούνταν μετόχι του Αγίου Βλασίου, της Μητρόπολης του Μενιδίου, μέχρι που παραχωρήθηκε στην Αγία Τριάδα Κηφισιάς.