Λίνα Μενδώνη: Ο Πολιτισμός στην περιφέρεια προσφέρει ανυπολόγιστο όφελος

«Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομίας και η στήριξη του σύγχρονου πολιτισμού στην περιφέρεια, αποτελεί τον κυριότερο μοχλό για την ανάπτυξη, την καλλιέργεια και την ανάδειξη της φυσιογνωμίας των πόλεων και των μικρότερων οικισμών της πατρίδας μας. Συμβάλει και αναζωογονεί την περιφέρεια» τόνισε την Τρίτη 5/03 η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, κατά την συζήτηση στην επιτροπή Περιφερειών με θέμα «Η πολιτιστική πολιτική βραχίονας περιφερειακής ανάπτυξης».

Η υπουργός κατά την εισαγωγική της τοποθέτηση, υπογράμμισε ότι «ο Πολιτισμός αποτελεί βασικό κοινωνικό αγαθό» κάτι άλλωστε που αναγνωρίζεται και από τον συνταγματικό νομοθέτη. Τόνισε πως «η πολιτιστική μας κληρονομιά πρέπει να διατηρείται αναλλοίωτη, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι στατική» και πρόσθεσε πως «πολιτιστική κληρονομία αποκομμένη από την κοινωνία είναι κληρονομία σχολάζουσα, αν όχι νεκρή. Αντιθέτως, όσο πιο οργανική είναι η ένταξή της στην κοινωνία, τόσο περισσότερο αυξάνονται τα κίνητρα και οι δυνατότητες διατήρησης και ανάδειξής της».

Ειδικά για την ανάπτυξη της περιφερειακής πολιτιστικής κληρονομίας, η κυρία Μενδώνη είπε ότι «ο Πολιτισμός στην περιφέρεια, η διάχυσή του ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σημεία της πατρίδας μας, ενέχει ευταξία και ένα αόρατο αλλά ανυπολόγιστο όφελος. Εμπεδώνει την αίσθηση πως η Πολιτεία είναι δίπλα στις Περιφέρειες και τους ανθρώπους της. Ο Πολιτισμός, τονώνει όχι μόνο την οικονομική δραστηριότητα αλλά ταυτόχρονα συρρικνώνει και τις κοινωνικές ανισορροπίες. Ο Πολιτισμός είναι το κατ’ εξοχήν όχημα για την διερεύνηση ευκαιριών, μείωσης των ανισοτήτων και κάνει τις κοινωνίες πιο συμπεριληπτικές, πιο ανθεκτικές». Σημείωσε πως «έχουμε πολιτιστικά αγαθά, όχι πολιτικά προϊόντα, τα οποία μετεξελίσσονται σε τουριστικά προϊόντα. Και ο συγκερασμός αυτών των δύο πραγμάτων είναι που πραγματικά θα λειτουργήσει απολύτως θετικά, και ως κοινωνικό αγαθό, και ως οικονομικό προϊόν».

Αποτιμώντας την προσφορά του Πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομίας στην οικονομία, η υπουργός ανέφερε ότι σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ, στον Πολιτισμό απασχολούνται 200.000 άνθρωποι, το 3% του εργατικού δυναμικού της χώρας. Επισήμανε ότι σύμφωνα με μελέτη του οικονομικού αποτυπώματος του Πολιτισμού στο ΑΕΠ, που έγινε το 2014, (για έργα ύψους 512 εκατ. ευρώ που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΣΠΑ 2007- 2013) αναδείχθηκε πως για κάθε ένα ευρώ που επενδύθηκε επέστρεψαν στην ελληνική οικονομία 3,16 ευρώ. Η αντίστοιχη μελέτη για έργα ύψους 453 εκατ. ευρώ που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΣΠΑ 2014-2020 αυτά δημιούργησαν 1,56 δισ. ευρώ με τον πολλαπλασιαστικό συντελεστή να διαμορφώνεται στα 3,44 ευρώ για κάθε ένα ευρώ επένδυσης. Μια αύξηση απόδοσης που όπως εξήγησε η υπουργός «οφείλεται στο εμπεριστατωμένο σχεδιασμό και την μεθοδικότητα που υλοποιήθηκαν οι επιμέρους δράσεις του προγράμματος, αλλά και στην συσσωρευμένη πλέον εμπειρία των υπηρεσιών του υπουργείου και των διαχειριστικών αρχών, της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, που με την συνεργασία της υλοποιήθηκαν οι διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί πόροι». Από τα 435 εκατ. ευρώ της τελευταίας Προγραμματικής Περιόδου του ΕΣΠΑ 2014- 2020, τα 259 εκατ. ευρώ επέστρεψαν στην οικονομία ως δαπάνες μισθοδοσίας σε περίπου 22.000 θέσεις εργασίας. Το εξωτερικό αποτύπωμα των έργων Πολιτισμού στον στενά συνδεδεμένο τομέα του Τουρισμού, αποδείχθηκε ακόμα πιο έντονο, με περίπου 94 εκατ. ευρώ να επιστρέφουν ως πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις ετησίως στον εν λόγω τομέα.

Η μέση ημερήσια δαπάνη ενός Έλληνα επισκέπτη κυμαίνεται από 20 έως 80 ευρώ και αυξάνεται γεωμετρικά για επισκέπτες εκτός νομού. Οι δε αλλοδαποί επισκέπτες έχει υπολογιστεί πως δαπανούν έως και τέσσερις φορές περισσότερο από τους συμπολίτες μας.

Η υπουργός, ως παραδείγματα συνεισφοράς του Πολιτισμού στην οικονομία, επικαλούμενη σχετικές μελέτες που έχουν γίνει, ανέφερε μεταξύ άλλων πως η Ακρόπολη επέφερε το 2023 έσοδα ύψους 60 εκατ. ευρώ, κατά 14 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2022. Το Μουσείο Αργυροτεχνίας των Ιωαννίνων, το 2017, συνεισέφερε στην οικονομία του δήμου Ιωαννιτών 7,8 εκατ. ευρώ, ενώ η κατασκευή του Μουσείου δημιούργησε 236 θέσεις εργασίας. Δύο μικρά έργα που πραγματοποιούνται σε Κνωσσό και στην Αρχαία Ολυμπία, με συνολική επένδυση μικρότερη του ενός εκατομμυρίου ευρώ για το καθένα, προβλέπεται να έχουν τουλάχιστον πενταπλάσια απόδοση άμεσα, έμμεσα και πολλαπλασιαστικά, από την έναρξη λειτουργίας τους. Η κυρία Μενδώνη, επίσης, αναφέρθηκε διεξοδικά στην πολυεπίπεδη συνεισφορά που έχει για την περιφέρεια ο θεσμός «Όλοι η Ελλάδα, ένας Πολιτισμός».

Η υπουργός, αναγνώρισε πως υπάρχει «χάσμα μεταξύ του Κέντρου και της Περιφέρειας» και όπως είπε «είναι υποχρέωσή μας να πετύχουμε μια πιο ισόρροπη κατανομή. Καθώς «η δυναμική υπάρχει, αλλά θα πρέπει να την αξιοποιήσουμε και να την εντατικοποιήσουμε». Χαρακτηριστικά ανέφερε πως σύμφωνα με μελέτη της ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ «τα 3/4 της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του κλάδου προέρχονται από την Αττική, που εδρεύει το 58% των επιχειρήσεων και απασχολείται το 60% των εργαζομένων του κλάδου. Ακολουθεί η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας με 12 έως 13% ενώ οι υπόλοιπες 11 Περιφέρειες της χώρας συνεισφέρουν όλες μαζί το 27 έως 29%. Πρόκειται για ποσοστά που υπερβαίνουν αισθητά τις αναλογίες του πληθυσμού».

Η υπουργός επισήμανε πως στο υπουργείο σήμερα υλοποιείται το μεγαλύτερο πρόγραμμα υποδομών πολιτισμού που έχει υπάρξει, με περισσότερα από 830 έργα και δράσεις προϋπολογισμού άνω του 1,2 δισ. ευρώ – επιπροσθέτως των συμβατικών καθημερινών έργων ρουτίνας – μέσω πόρων από το ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης. Τα έργα αυτά, είπε η κυρία Μενδώνη, είναι αρμονικά κατανεμημένα, ώστε, όχι μόνο να μην προκύπτει η παραμικρή εύνοια του Κέντρου σε βάρος της Περιφέρειας, αλλά αντίθετα να υπάρχει μια μικρή διάκριση υπέρ της Περιφέρειας. Επίσης, αναφέρθηκε και στο «Πρόγραμμα Δημιουργική Ελλάδα» που χρηματοδοτείται ετησίως με άνω των 8 εκατ. ευρώ από τον τακτικό προϋπολογισμό του υπουργείου και στόχο έχει, η πολιτιστική περιφερειακή παραγωγή να μην είναι δέσμια μόνων των τουριστικών ροών, αλλά αυτή να απλώνεται σε όλους τους μήνες του χρόνου.

Κύριο εργαλείο για την πολιτιστική περιφερειακή ανάπτυξη, ανέφερε η υπουργός, είναι η δημιουργία της «Πολιτιστικής Χάρτας Ανάπτυξης και Ευημερίας» που έχει συγκροτηθεί εδώ και τέσσερα χρόνια για κάθε μια από τις 13 Περιφέρειες της χώρας. Πρόκειται για οδικό χάρτη για την αναγέννηση και ανάδειξη του πολιτισμού ως στρατηγικού αναπτυξιακού πόρου και ως σημαντικού παράγοντα κοινωνικής συνοχής και ευημερίας για κάθε μια Περιφέρεια. Αυτοί οι Χάρτες συνθέτουν την Εθνική Πολιτιστική Χάρτα της χώρας.

Η υπουργός, σημείωσε την καλή συνεργασία που υπάρχει μεταξύ του υπουργείου και των Περιφερειών όλης της χώρας, αλλά της πλειοψηφίας των δήμων σε θέματα πολιτιστικής ανάπτυξης. Υπενθύμισε πως η Μελίνα Μερκούρη είναι εκείνη που «συνέλαβε, εισηγήθηκε και επέβαλε την περιφερειακή διάσταση του πολιτισμού, της πολιτιστικής αποκέντρωσης και της ισόρροπης πολιτικής ανάπτυξης μεταξύ κέντρου και περιφέρειας».

Η κυρία Μενδώνη, απαντώντας σε θέματα που έθεσαν βουλευτές, ανέφερε ότι στην χώρα μας «έχουμε σήμερα 22.000 μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, και τον επόμενο χρόνο, αυτός ο αριθμός μπορεί να έχει αυξηθεί, καθώς η Ελλάδα είναι ένας αναπεπταμένος αρχαιολογικός χώρος που συνεχώς αναδεικνύει νέα μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους». Παράλληλα, οι σύγχρονοι δημιουργοί είναι επίσης εξαιρετικά παραγωγικοί και με πολύ υψηλή ποιότητα. Οι οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι όμως είναι δεδομένοι. Συνεπώς, πρακτικά είναι αδύνατον να κάνεις ό,τι θα ήθελες να πράξεις, άρα πρέπει να πάμε σε αυτό που μπορούμε να κάνουμε. Και αυτό το ‘μπορούμε’, θα πρέπει να έχει το μεγαλύτερο δυνατόν, κοινωνικό κατ’ αρχή αποτύπωμα και οικονομικό όφελος». Σημείωσε επίσης, ότι ο συσχετισμός των πόρων για την προστασία των μνημείων και για αυτά που δίνονται στον σύγχρονο πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομία είναι περίπου 45 – 55% αντίστοιχα. Πολιτισμός χωρίς χρήματα, είπε η υπουργός, δεν γίνεται. Η συμβολή του Πολιτισμού στην οικονομία είναι θετικό για τον ίδιο τον Πολιτισμό. Όταν αυξάνονται τα έσοδα των αρχαιολογικών χώρων αυξάνονται αυτόματα τα έργα και οι δράσεις πολιτισμού που χρηματοδοτούνται από το υπουργείο Πολιτισμού. Ο τακτικός Προϋπολογισμός έχει ένα ποσό 338 εκατ. ευρώ (αυξημένος τα δύο τελευταία χρόνια μετά από 12 χρόνια στασιμότητας), έχει ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων αρκετών δεκάδων εκατομμυρίων (διότι είναι και τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα) όμως δεν θα μπορούσε να γίνονται οι δράσεις και τα έργα που υλοποιούνται εάν δεν υπήρχε η τόνωση των οικονομικών από τον Οργανισμό Διαχείριση Αρχαιολογικών Πόρων.

Ερωτηθείς σχετικά με δημιουργία ΑΠΕ σε αρχαιολογικούς χώρους, η κυρία Μενδώνη είπε πως «αυτές δεν εγκαθίστανται χωρίς να υπάρχει εξαντλητικός έλεγχος από τις οικίες Εφορείες Αρχαιοτήτων και το ΚΑΣ. Δεν υπάρχει ανεξέλεγκτη εγκατάσταση σε καμία περίπτωση».

Διευκρίνισε πως οι συστηματικές ανασκαφές χρηματοδοτούνται από τον ανασκαφέα από πηγές εκτός του υπουργείου Πολιτισμού (δηλ. μέσω τρίτων, όπως χορηγίες, δήμοι, ξένες αρχαιολογικές σχολές κ.λ.π) ενώ από το υπουργείο χρηματοδοτούνται οι σωστικές ανασκαφές.

Η υπουργός, ερωτηθείσα σχετικά με την πορεία των έργων σε ορισμένες περιοχές ανέφερε ότι:

* Οι μελέτες για την αποκατάσταση των ζημιών και έργων προστασίας της Μονής του Οσίου Λουκά είναι σε φάση ολοκλήρωσης και η πρώτη φάση του έργου θα ενταχθεί στο περιφερειακό πρόγραμμα της Στερεάς Ελλάδος.

* Το πάρκο Ορχομενού δεν προχώρησε, καθώς οι διεθνείς διαγωνισμοί έβγαιναν άγονοι.

* Τα έργα στην Παναγιά της Σκριπού έχουν τεθεί στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων των εθνικών πόρων, σε ένα πρόγραμμα ύψους 380.000 ευρώ.

* Ο αρχαιολογικός χώρος και ο τύμβος του Καστά θα παραδοθεί στον χρόνο που έχει ανακοινωθεί. Κατανοώ, είπε η υπουργός, την αγωνία των κατοίκων, αλλά δεν μπορούμε να βιάζουμε τους χρόνους. Ο τύμβος Καστά θα παραδοθεί με τις μουσειακές του υποδομές, με το μνημείο πλήρως ασφαλές και αποκατεστημένο το 2017- 2028, δεν μπορούμε να το επισπεύσουμε, δεν γίνεται διαφορετικά.
* Η παλαιο-χριστιανική Αμφίπολη έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό αναδειχθεί και το ίδιο γίνεται και με την ξύλινη γέφυρα, επομένως στην Αμφίπολη δημιουργείται μια πολιτιστική διαδρομή πολύ σημαντική.

* Το Μουσείο Φεναιού, θα είναι εφέτος το καλοκαίρι μάλλον ανοικτό, καθώς υπάρχει αρκετό προσωπικό ΙΔΟΧ. Η υπουργός ανέφερε ότι επεξεργάζεται και ίσως χρειάζεται μια νομοθετική ρύθμιση σε περιοχές με μικρά μουσεία, να γίνεται μια προγραμματική σύμβαση με τους δήμους, ώστε το ΥΠΠΟ να δίνει τα χρήματα και οι προσλήψεις να γίνονται από τους ΟΤΑ.

* Η διαδρομή της Νεμέας χρειάζεται συνεργασία με άλλα συναρμόδια υπουργεία και ο δήμος να λάβει την πρωτοβουλία για την ανάδειξη των συνεργειών που απαιτούνται. Το υπουργείο Πολιτισμού θα αναβαθμίσει με την βοήθεια της Λυρικής Σκηνικής την Τελετή των Αγών της Νεμέας.

* Στην Κεφαλονιά γίνονται έργα ύψους 18 εκατ. ευρώ. Ο δήμος Αργοστολίου θα πρέπει να επισπεύσει τις εργασίες του Μουσείου Σκλάβου καθώς έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά η απορροφητικότητά του είναι σχεδόν μηδενική και δεν πρέπει να χαθούν οι πόροι.

* Για τις απαλλοτριώσεις στο ιστορικό κέντρο της Πάτρας, η υπουργός είπε ότι τις έχουμε και πάλι βάλει μπροστά, καθώς την περίοδο 2015-2019 δεν προχώρησε καμία, προκειμένου να αναδειχθεί αυτή η μοναδική φυσιογνωμία της Πάτρας της Ρωμαϊκής Περιόδου, καθώς η Πάτρα και η Νικόπολη είναι δύο πολύ σημαντικές αποικίες του Ρωμαίου Αυτοκράτορα και πρέπει να αναδειχθούν τα μνημεία αυτά. Ειδικά, η Πάτρα είναι προτεραιότητά μας αλλά η κάθε απαλλοτρίωση απαιτεί τέσσερα με πέντε δικαστήρια που καθυστερούν. Το βασικό είναι να βγει η τιμή μονάδας, ώστε να κατατεθεί το ποσό που υπάρχει.

Από τον Ιούλιο του 2019 μέχρι σήμερα, έχουν υπογραφεί περισσότερες από 300 προγραμματικές συμβάσεις πολιτιστικών συνεργειών με δήμους και περιφέρειες περίπου 200 εκατ. ευρώ. Καθώς οι δήμοι και οι τοπικές κοινωνίες έχουν καλύτερη γνώση των αναγκών τους και μπορούν να μας κατευθύνουν είτε αυτές αφορούν μνημεία είτε σύγχρονες πολιτιστικές δράσεις, είπε η υπουργός.

Για τα ΔΗΠΕΘΕ, η κυρία Μενδώνη αναγνώρισε πως είναι λάθος που σήμερα θεωρούνται υπηρεσίες των δήμων που ανήκουν στην εποπτεία του υπουργείου Εσωτερικών και για τον τρόπο λειτουργίας τους πρότεινε να ανοίξει μια συζήτηση στην ΚΕΔΕ και την ΕΠΕ για την αφύπνισή τους και να εξελιχθούν σε Περιφερειακά Θέατρα ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες της ευρύτερης Περιφέρειας και όχι ενός δήμου.

Κάλεσε τους τοπικούς συλλόγους να αναδείξουν και να στηρίζουν την τοπική τους άυλη κληρονομία, σημειώνοντας πως πολλοί σύλλογοι της πατρίδας μας έχουν ανταποκριθεί στην ανοικτή πρόσκληση που υπάρχει εδώ και τρία χρόνια για την δημιουργία του Εθνικού Ευρετηρίου ‘Αυλης Κληρονομιάς.

Από το Ταμείο Ανάκαμψης, ανέφερε η κυρία Μενδώνη, χρηματοδοτείται ένα σημαντικό πρόγραμμα για την αναβίωση – αλλά με σύγχρονους τρόπους – της Χειροτεχνίας, που γίνεται σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας και Δυτικής Αττικής προκειμένου να δημιουργηθούν διδακτικά εγχειρίδια για τις τέχνες της υφαντικής, της κεραμικής, της ξυλοτεχνίας, ώστε να διδάσκονται σε 19 δομές ΙΕΚ από τον Έβρο έως την Κρήτη. Και μέχρι το καλοκαίρι θα βγει πρόσκληση χρηματοδότησης φορέων της Περιφέρειας που ασχολούνται με αυτές τις δράσεις. Έχουν εκδοθεί τα εγχειρίδια για την ίδρυση σχολής ξυλοναυπηγικής στην Σάμο, όπου υπάρχει το Μουσείο αλλά και οι τελευταίοι ταρσανάδες.

Η υπουργός, χαρακτήρισε θετική την προώθηση της ψηφιακής ξενάγησης σε συνεργασία με τις Περιφέρειες για τις πολιτιστικές διαδρομές και το υπουργείο μπορεί να διαθέσει επιστημονική ενημέρωση.

Στους μεγάλους κυρίως, αρχαιολογικούς χώρους, για πρώτη φορά θα έχουμε πλήρεις υπηρεσίες Υγείας και με ασθενοφόρα, ιατρούς και υγειονομικό προσωπικό, και όχι μόνο στην Ακρόπολη που έχουμε τώρα.

Η υπουργός σημείωσε το έντονο ενδιαφέρον που υπάρχει από φανατικούς επισκέπτες γεωπάρκων και μπορεί να δημιουργηθούν πακέτα τέτοιων επισκέψεων.

Για τη σύγχρονη δημιουργία, η υπουργός ανέφερε ότι η υποχρέωση της Πολιτείας είναι να την ενισχύει, αλλά για αυτό το θέμα θα υπάρχει και μια ενίσχυση και σε ένα τοπικό επίπεδο.

Στην συνεδρίαση της επιτροπής, εκτός από τους βουλευτές των κομμάτων, εξέθεσαν τις απόψεις τους για τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο Πολιτισμός στην περιφερειακή ανάπτυξη, ο περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας Φάνης Σπανός εκ μέρος της ‘Ενωσης Περιφερειών, ο δήμαρχος Χολαργού – Παπάγου Ηλίας Αποστολόπουλος εκ μέρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας, η πρόεδρος του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων Νικολέττα Βαλάκου – Διβάρη, η γενική διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Αναστασία Γκαδόλου, και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης.