Τέρενς Μάλικ: Ο «ερημίτης» φιλόσοφος του κινηματογράφου και ποιητής της εικόνας και της φύσης

Από το 1973, όταν παρουσίασε στο κινηματογραφικό του ντεμπούτο το «Badlands» και έπειτα από πέντε χρόνια τις «Ημέρες Ευτυχίας», την πολυετή σιωπή του, μέχρι αυτή να σπάσει 20 χρόνια μετά, το 1998, με την αριστουργηματική «Λεπτή Κόκκινη Γραμμή», ο Τέρενς Μάλικ αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση σκηνοθέτη. Ένας εμπνευσμένος και εμμονικά τελειομανής δημιουργός, έξω από τα καθιερωμένα, μακριά από το κινηματογραφικό σύστημα, ακολουθώντας πιστά, με ευλαβική προσήλωση, τους δικούς του κώδικες αξιών.

Είναι τόσο ιδιαίτερη περίπτωση σκηνοθέτη, που υπήρξαν εποχές που έκανε τους σινεφίλ να αναρωτιόνται αν ζει ή αν πέθανε ή, τέλος πάντων, αν είχε εγκαταλείψει τον κινηματογράφο, λόγω της μακράς απουσίας του από τα πλατό, λόγω και της παροιμιώδους αποχής του από συνεντεύξεις ή φωτογραφίσεις, κοσμικές ή κινηματογραφικές εκδηλώσεις, που έκανε τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ, τον περίφημο ερημίτη του σινεμά, να φαντάζει ως δημοσιοσχετίστας! Μάλιστα, ο Αμερικάνος σκηνοθέτης βάζει ως όρο στα συμβόλαια που υπογράφει, να μην κυκλοφορούν φωτογραφίες του από τα γυρίσματα ή από προσωπικές του στιγμές, να μην έχει την υποχρέωση να δίνει συνεντεύξεις για την προώθηση των ταινιών του, παραμένοντας άγνωστος ακόμη και στους δημοσιογράφους. Πραγματικά, μια ανεξερεύνητη προσωπικότητα…

Ο Τέρενς Μάλικ, δεν είναι απλώς ένας ιδιοφυής σκηνοθέτης, αλλά μία έντονη προσωπικότητα, ένας ανήσυχος ιδεαλιστής, που έχει εμφανώς επηρεαστεί από υπαρξιστές φιλοσόφους, όπως τον Κίρκεγκωρ ή τον Χάιντεγκερ, ενδεχομένως και άλλους ανθρώπους του πνεύματος, αλλά πού να τον βρεις να τον ρωτήσεις. Έτσι μένει μόνο το έργο του, το οποίο έχει απασχολήσει πολλούς διανοούμενους, αλλά έχει κατακτήσει και τους πιο απαιτητικούς του χώρου, με το μεγαλείο των εικόνων του.

Αλήθεια, ποιος είναι ο Μάλικ, ο 80χρονος (γεννήθηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1943) από το Τέξας, που με τις μόλις δέκα ταινίες που έχει γυρίσει συνολικά μέχρι σήμερα, έχει αποκτήσει χιλιάδες θαυμαστές σε όλο τον κόσμο και έχει κάνει τη δική του σχολή στον κινηματογράφο;

Ένας εργάτης στο Χάρβαρντ

Ο Τέρενς Μάλικ γεννήθηκε στο Γουάκο του Τέξας και ήταν γιος του Εμίλ, με καταγωγή από τον Λίβανο και την Μεσοποταμία, ενώ η μητέρα του Αϊρίν ήταν ιρλανδικής καταγωγής. Μεγάλωσε στο Μπάρτλσβιλ της Οκλαχόμα, ενώ στη συνέχεια μετακόμισε στο Όστιν του Τέξας. Στα νιάτα του εργάστηκε σκληρά σε πετρελαιοπηγές και άλλες δύσκολες χειρονακτικές δουλειές, αλλά θα καταφέρει να σπουδάσει φιλοσοφία υπό τον Στάνλεϊ Κάβελ στο Χάρβαρντ, απ’ το οποίο αποφοίτησε με «άριστα» το 1965. Έκανε το μεταπτυχιακό του στην Οξφόρδη, με υποτροφία, αλλά έπειτα από μία έντονη διαφωνία με τους καθηγητές του, θα τα παρατήσει και να επιστρέψει στις ΗΠΑ, για να διδάξει φιλοσοφία στο ΜΙΤ, ενώ ταυτόχρονα αρθρογραφούσε ως δημοσιογράφος και ταξίδεψε στην επαναστατημένη Κούβα.

Επαναστάτης με αιτία

Ο Μάλικ, γνώρισε το σινεμά όταν πήρε μάστερ από τη Δραματική Σχολή του Αμερικανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου, ενώ μπήκε επαγγελματικά στον χώρο όταν στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 συνεργάστηκε στο σενάριο του αξιόλογου γουέστερν «Δυο Ατίθασα Λιοντάρια», σε σκηνοθεσία Στιούαρτ Ρόζεμπεργκ και πρωταγωνιστές του Πολ Νιούμαν και Λι Μάρβιν. Τον επόμενο χρόνο θα γυρίσει, σε δικό του σενάριο, τη δραματική περιπέτεια «Badlands», παρά τις τεράστιες δυσκολίες που είχε με τη χρηματοδότηση της ταινίας. Η ιστορία, που βασίζεται σε αστυνομικό δελτίο του ‘50, αφορά ένα νεαρό σκουπιδιάρη (Μάρτιν Σιν) που έχει για ίνδαλμά του τον «Επαναστάτη Χωρίς Αιτία», Τζέιμς Ντιν και μια δεκατετράχρονη με νοητική στέρηση (Σίσι Σπέισεκ) που μπαίνουν σε μια περιπέτεια εγκλήματος, θυμίζοντας το «Μπόνι και Κλάιντ». Η ταινία θα αποσπάσει εγκωμιαστικές κριτικές, αλλά ο Μάλικ, σχεδόν περιφρονώντας το καλό όνομα που έκανε, θα απομακρυνθεί και πάλι από το σινεμά. Έτσι, θα περάσουν 5 χρόνια για να ξαναμπεί στο στούντιο, όπου θα γυρίσει το ερωτικό δράμα «Ημέρες Ευτυχίας» με τον Ρίτσαρντ Γκιρ και τον Σαμ Σέπαρντ, την Λίντα Μαντς και την Μπρουκ Άνταμς. Μια ιστορία ενός ερωτικού τριγώνου στις αρχές του 20ου αιώνα, που είχε την επιτυχία της παρά τους περίφημους καυγάδες του με τον Γκιρ.

Ένα διάλειμμα… 20 χρόνων

Αμέσως μετά ο Μάλικ άρχισε να δουλεύει για λογαριασμό της Paramount πάνω σε ένα σενάριο που αφορούσε την προέλευση της ζωής πάνω στη Γη, ωστόσο και πάλι θα διαφωνήσει με τους παραγωγούς εγκαταλείποντας το σχέδιο για να φύγει στο Παρίσι. Θα μείνει για 20 χρόνια εκτός του κινηματογραφικού χώρου. Πολλοί θα εκτιμήσουν ότι η καριέρα του έληξε πρόωρα, αλλά θα διαψευστούν πανηγυρικά, καθώς θα επιστρέψει το 1998 θριαμβευτικά με το αντιπολεμικό δράμα «Λεπτή Κόκκινη Γραμμή», που έλαβε επτά υποψηφιότητες για Όσκαρ και θα κερδίσει την Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1999. Πλήθος αστεριών πάλεψαν για να μπουν στο καστ, από Νικ Νόλτε, Τζορτζ Κλούνεϊ και Σον Πεν, μέχρι Μίκι Ρουρκ και Άντριεν Μπρόντι, ενώ οι Μάρτιν Σιν, Μίκι Ρουρκ και Γκάρι Όλντμαν κόπηκαν στο τελικό μοντάζ! Μία υπέροχη ταινία για την κόλαση του πολέμου στον Ειρηνικό, αλλά που τελικά πρωταγωνιστεί η «ειδυλλιακή» φύση του Γκουανταλκανάλ…

Ποκαχόντας και πειραματισμοί

Χωρίς πλέον να παραξενέψει κανέναν, έπειτα από εφτά χρόνια, θα παρουσιάσει τον «Άγνωστο Κόσμο», βασιζόμενος στην πασίγνωστη ιστορία της Ποκαχόντας, αλλά η τελειομανία του και η εμμονή του στο μοντάζ, θα έχουν ως αποτέλεσμα να κυκλοφορήσουν τρεις βερσιόν, διαφορετικής διάρκειας, αφήνοντας ανάμικτες εντυπώσεις. Θα ακολουθήσει το ποιητικό «Δέντρο της Ζωής», με τους Μπραντ Πιτ, Τζέσικα Τζάστεϊν και Σον Πεν, που θα αποσπάσει το Μέγα Βραβείο των Καννών το 2011. Ο Μάλικ και πάλι αγνοώντας την επιτυχία, θα ανοίξει τον κύκλο των πειραματισμών του, με ταινίες όπως «The Wonder», «Knight of Cups»,

«Song to Song», που κάποιοι λάτρεψαν αλλά ακόμη περισσότεροι άρχισαν να αμφιβάλουν για τον «απομονωτισμό» του «δημιουργού».

Ειρηνική ζωή

Μέχρι που θα έρθει το έξοχο αντιμιλιταριστικό δράμα του 2019 «Μια Κρυφή Ζωή», ένα αλληγορικό φιλμ, που βασίζεται σε αληθινή ιστορία, στην οποία προσδίδει ιδεαλιστικές και χριστιανικές διαστάσεις. Πρόκειται για την ιστορία ενός αυστριακού αγρότη, που ζει μια ειρηνική ζωή και αρνείται να καταταγεί στο ναζιστικό στρατό, κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, παρά τα βασανιστήρια που θα υποστεί. Ενός ήρωα που παρά τις συμβιβαστικές λύσεις που του προτείνουν, θα παραμείνει πιστός στην άρνησή του και φυλακισμένος λέγοντας ότι αυτός αισθάνεται λεύτερος ακόμη και σε ένα άθλιο κελί.

Οι κανόνες είναι για να σπάνε

Το φαινόμενο Τέρενς Μάλικ, πέρα από τους ιδεαλισμούς του, που περνούν αδιαμφισβήτητα στη μεγάλη οθόνη, αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή μάστορες της εικόνας. Με πλάνα μοναδικής έμπνευσης και αισθητικής, που κάνουν κομπάρσους τους σταρ έναντι της φύσης, θα καταφέρει να γράψει το δικό του κινηματογραφικό κεφάλαιο. Για την περίπτωσή του, ίσως βοηθά η μαρτυρία του διευθυντή φωτογραφίας Εμάνουελ Λουμπέσκι, που είπε ότι «ο Μάλικ δεν κάνει σινεμά με τους υπάρχοντες κανόνες. Δημιουργεί τους δικούς του. Και μετά, στο γύρισμα, τους σπάει και αυτούς».

Λίγα λεπτά αρκούν

Ο Μάλικ είχε επεισοδιακές σχέσεις με τους ηθοποιούς. Χαρακτηριστική περίπτωση του Έντριεν Μπρόντι, που έφυγε από τα γυρίσματα της «Λεπτής Κόκκινης Γραμμής» πιστεύοντας ότι ήταν ο βασικός πρωταγωνιστής, για να ανακαλύψει ότι τα δέντρα και η χλόη είχαν περισσότερο φιλμικό χρόνο από τα πέντε δικά του λεπτά, που άφησε ο σκηνοθέτης, μετά το τελικό μοντάζ. Κι όμως, οι ηθοποιοί κέρδιζαν πολλά από τον Μάλικ. Ο Σιν θα καταγράψει καλύτερη ερμηνεία ακόμη και από το «Αποκάλυψη Τώρα» στο «Badlands», ο Γκιρ στις «Ευτυχισμένες Μέρες» θα γίνει από σταρ ηθοποιός και ο Μπρόντι, σε αυτά τα πέντε λεπτά του, θα κάνει την εμφάνιση της ζωής του.

Παρακαταθήκη

Η τελευταία του δημιουργία «Μια Κρυφή Ζωή» κλείνει με μια υπόμνηση: «Οι άνθρωποι που η ζωή τους είναι “ κρυμμένη” από τη μεγάλη Ιστορία, που αναπαύονται σε τάφους τους οποίους κανείς δεν επισκέπτεται, είναι αυτοί που, σε μεγάλο βαθμό, συσσωρεύουν για λογαριασμό όλων μας το καλό σε αυτό τον κόσμο». Προφανώς αποτελεί και την παρακαταθήκη του εκκεντρικού Τέρενς Μάλικ, πέρα βεβαίως από το μεγαλείο της κινηματογραφικής του τέχνης.