«Ψηφιακή άνοια» λόγω χρήσης διαδικτύου – Είναι αναστρέψιμη;

Όλο και πιο συχνά παρατηρούμε ανθρώπους να κινούνται χωρίς προσανατολισμό, κρατώντας το κινητό τους στο χέρι, αδιαφορώντας για το περιβάλλον γύρω τους. Άλλοι είναι συνέχεια με το κινητό τους, σκρολάροντας ή ψάχνοντας πληροφορίες στο διαδίκτυο με το άγχος μήπως τους ξεφύγει κάτι. Οι νεότεροι είναι πιο εξοικειωμένοι με λέξεις όπως phubbing και FOMO, πάμε όμως να μάθουμε τι ακριβώς σημαίνουν και ποια η σχέση τους με την υγεία μας.

Όλα αυτά συνδέονται με μια νέα μορφή νοητικής αποδυνάμωσης, γνωστή ως «ψηφιακή άνοια», η οποία προέρχεται από τη συνεχόμενη χρήση του διαδικτύου, των ψηφιακών συσκευών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των σύγχρονων τεχνολογιών.

Από τη μνήμη στο Google

Η ψηφιακή άνοια, όπως εξηγεί η κ. Δημοτάκη, είναι αναστρέψιμη, καθώς είναι αποτέλεσμα κάποιων συνηθειών και όχι κάποιας νευροεκφυλιστικής πάθησης.

«Η συνήθεια να βρίσκουμε πάντα πληροφορίες στο ψηφιακό περιβάλλον επηρεάζει τη μνήμη, η οποία δεν αξιοποιείται όπως θα έπρεπε, καθώς το άτομο βασίζεται σε διάφορες συσκευές αποθήκευσης πληροφοριών – τηλέφωνο, υπολογιστής, διαδίκτυο. Αυτό ισχύει τόσο για κοινές πληροφορίες – γενέθλια, αριθμούς τηλεφώνων, κ.λπ. – που δεν αποθηκεύονται πλέον στην προσωπική μνήμη κάποιου, αλλά σε εξωτερικές πηγές, όσο και για πληροφορίες που αφορούν την επιστήμη, την τεχνολογία, την τέχνη, κ.ά., οι οποίες δεν φιλτράρονται πλέον μέσω των διεργασιών της μάθησης, αλλά ενημερώνονται από εξωτερικές βάσεις δεδομένων. Σε μια τέτοια κατάσταση, είναι περισσότερο θέμα των λεγόμενων νοητικών αποθεμάτων ενός ατόμου, από τα οποία μπορεί να αντλήσει όταν μειώνεται το νοητικό δυναμικό του. Όσο περισσότερα είναι αυτά, τόσο θα καθυστερήσει να αντιληφθεί την πνευματική του υποβάθμιση. Το πρόβλημα δεν είναι ότι όλοι «ρευστοποιούμε το γνωστικό μας κεφάλαιο στην Google», αλλά ότι δίνουμε σε μικρά παιδιά ψηφιακές συσκευές που περιορίζουν τη γνωστική τους ανάπτυξη και αυτό θα μπορούσε να τα αφήσει, ως ενήλικες, με περιορισμένο νοητικό απόθεμα», σημειώνει η κ. Δημοτάκη.

Τα συμπτώματα της ψηφιακής άνοιας

Αναφερόμενη στα συμπτώματα της ψηφιακής άνοιας, η κ. Δημοτάκη λέει: «Πρώτο και κύριο είναι ότι υπάρχει μια εξασθένηση της μνήμης. Βασιζόμαστε δηλαδή σε πληροφορίες του κινητού, σε σημειώσεις, σε υπενθυμίσεις και δεν εξασκούμε τη μνήμη μας. Υπάρχει διαταραχή στη συγκέντρωση, αποσπάται η προσοχή γιατί το scrolling στο κινητό δεν βοηθάει τον εγκέφαλο να εστιάσει στην πραγματικότητα σε μια πληροφορία. Υπάρχει μειωμένη κριτική σκέψη και μειωμένη κριτική ικανότητα, γιατί βασιζόμαστε ουσιαστικά σε έτοιμες λύσεις, σε ό,τι πληροφορία μας δίνεται από το διαδίκτυο και δεν υπάρχει μια ενεργή επεξεργασία των όποιων δεδομένων, ενώ υπάρχει και η εύκολη παραπλάνηση μέσω του διαδικτύου μέσα από διάφορες ψευδείς πληροφορίες. Άλλα συμπτώματα είναι οι διαταραχές στον ύπνο, η εγκεφαλική κόπωση γιατί δεν ξεκουράζεται ο εγκέφαλος και εξασθενούν φυσικά και οι όποιες κοινωνικές δεξιότητες, γιατί προφανώς δεν επικοινωνούμε άμεσα με τον κόσμο και υπάρχει μια απομόνωση και μια έλλειψη συναισθηματικής εγγύτητας που σου δίνει η φυσική επαφή».

Μορφές ψηφιακής άνοιας

Οι πιο χαρακτηριστικές μορφές της ψηφιακής άνοιας, σύμφωνα με την κ. Δημοτάκη, είναι:

Το σύνδρομο δόνησης φάντασμα, δηλαδή η αίσθηση ότι δονείται το κινητό, ενώ στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Το FOMO (Fear of Missing Out), που είναι μια μορφή κοινωνικού άγχους που έχει το άτομο που φοβάται μήπως χάσει κάποια πληροφορία ή γεγονός στο διαδίκτυο.

Η digitrosis, ένας όρος που υποδηλώνει τη “διάβρωση” των εγκεφαλικών λειτουργιών λόγω της ψηφιακής υπερφόρτωσης. Δεν είναι ευρέως διαδεδομένος όρος, αλλά περιγράφει μια κατάσταση, όπου ο ψηφιακός κόσμος αρχίζει να έχει προτεραιότητα έναντι του αναλογικού κόσμου.

Το phubbing (phone + snubbing/τηλέφωνο + σνομπάρισμα), δηλαδή η συμπεριφορά κατά την οποία κάποιος αγνοεί τον συνομιλητή του και τους γύρω του δίνοντας προτεραιότητα στη χρήση του κινητού.

Τα digital zombies (ψηφιακά ζόμπι), ένας όρος που αναφέρεται σε ανθρώπους οι οποίοι αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα κοινωνίας και χρησιμοποιούν τα smartphones ενώ περπατούν, όντας χαμένοι καθώς εστιάζουν όλη τους την προσοχή στο τηλέφωνο αγνοώντας τον κόσμο γύρω τους. Επίσης, ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει το φαινόμενο των ατόμων που ακολουθούν τις οδηγίες και τις τάσεις του διαδικτύου χωρίς να σκέφτονται κριτικά ή να έχουν δική τους άποψη.

Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;

«Αυτό που θέλουμε είναι να γίνεται μια πιο υγιής χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και γενικά της χρήσης του διαδικτύου. Θέλουμε να γίνει μια εκπαίδευση και σε αυτό πρέπει να συντελέσει και μια περαιτέρω έρευνα όσον αφορά το τι είναι υγιής χρήση των ψηφιακών μέσων, πόσες ώρες πρέπει να καθόμαστε μπροστά σε μια οθόνη προκειμένου να μη θεωρηθεί ότι έχουμε αναπτύξει ψηφιακή άνοια. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, και εναλλακτικές νοητικές ασκήσεις, δηλαδή να εμπλακούμε με πιο υγιείς μορφές νοητικής ανάπτυξης, όπως για παράδειγμα είναι το βιβλίο.

Οι συνήθειες που θα πρέπει να μπουν περισσότερο και στη ζωή των παιδιών είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση – που πλέον έχει αντικατασταθεί από τα social media -, η φυσική κοινωνική επαφή, η σωματική άσκηση, ο καλός και ποιοτικός ύπνος. Χρειάζεται μια ευαισθητοποίηση και μέσα από περαιτέρω έρευνα για να μας δείξει τα πιο σταθερά και ασφαλή βήματα χρήσης του διαδικτύου και των ψηφιακών μέσων, προκειμένου να κάνουμε αυτή την ορθολογική χρήση και να μην καταλήξουμε με περιορισμένο νοητικό απόθεμα ή με δυσκολίες γενικά στη νόησή μας, που μπορεί στο μέλλον να αποβούν επιζήμιες και μοιραίες για τη νόησή μας, ώστε να αναπτύξουμε κάποια άνοια», σημειώνει η κ. Δημοτάκη.