“Η επανάσταση του 1821, ο Πολιτισμός, οι Έλληνες της διασποράς και το κίνημα του Φιλελληνισμού”, της Αιμιλίας Λυμπεράκη – Besson

Ο ελληνικός λαός γιορτάζει αυτές τις μέρες την 200η επέτειο της επανάστασης του 1821. Μια επέτειος που μας φέρνει την ευθύνη να δούμε ξανά την ιστορία μας και να φωτίσουμε, με τα διδάγματά της, το μέλλον μας.

Οι συνθήκες της πανδημίας covid19, δυστυχώς, δεν επιτρέπουν να γίνουν οι πρέπουσες εκδηλώσεις. Ωστόσο, το βάθος της ψυχής κάθε Έλληνα πάλλεται από τα μηνύματα που εξέπεμψε εκείνη η Παλιγγενεσία στους υπόδουλους Έλληνες και σε όλους τους υπόδουλους λαούς, ιδίως των γειτονικών λαών στα Βαλκάνια. Την επέτειο τιμούν σχεδόν όλα τα έθνη του κόσμου, γιατί η επανάσταση συνδέθηκε με τις αρχές του Διαφωτισμού και της Δημοκρατίας που τον καιρό εκείνο έδιναν μάχη να επικρατήσουν έναντι των αντιλήψεων του φεουδαρχισμού, του Μεσαίωνα και της Ιεράς Εξέτασης που καταπίεζαν τους λαούς.

Η επανάσταση του 1821 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Προηγήθηκαν πολλές εξεγέρσεις και πολλές διεργασίες έως ότου γίνει στην συνείδηση του απλού λαού που υπόφερε, η κινητήριος δύναμη της ιστορίας και να διαμορφωθεί η έννοια του νέου έθνους που ζητάει ελευθερία για να υπάρξει ο λαός του.

Πρόδρομος και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Ρήγας Φεραίος (1757-1798) άνοιξε τον δρόμο προς την επανάσταση. Γενιές ολόκληρες αφυπνίστηκαν κι ενστερνίστηκαν το δίδαγμά του:

«ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΙΑΣ ΩΡΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΖΩΗΣ

ΠΑΡΑ 40 ΧΡΟΝΙΑ ΣΚΛΑΒΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΛΑΚΗΣ»

Ρήγας Φεραίος: Η «σπορά» της επανάστασης

Μια προτροπή – πόθος της ελευθερίας του Ρήγα, την οποία ο Αρχαίος Έλληνας ιστοριογράφος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, διατύπωσε τον 1ο αιώνα π.Χ. με την φράση:

«Έμφυτος πάσιν ανθρώποις ο της ελευθερίας πόθος»!

Το χρέος μας
Σήμερα, σε εμάς και στις νέες γενιές, πέφτει το βάρος να μπορέσουμε να αποδείξουμε ότι είμαστε αντάξιοι εκείνων των αγωνιστών που χωρίς τίποτα στα χέρια τους, ξεκίνησαν έναν αγώνα με υπέρτερο κατακτητή και με την εχθρότητα των μεγάλων δυνάμεων και της «Ιεράς Συμμαχίας» της τότε Ευρώπης.

Η 200η επέτειος της επανάστασης του 1821 αποτελεί σημαντική ευκαιρία να μελετήσουμε βαθύτερα τα γεγονότα που οδήγησαν στην συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους και κάτω από ποιες εθνικές και διεθνείς οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, αυτή εκδηλώθηκε. Να δούμε ποια ήταν η κατάσταση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Ευρώπη, τι ρόλο έπαιξαν ο απλός λαός, η ανερχόμενη αστική τάξη, η απερχόμενη φεουδαρχική, η μείξη τους, οι έριδες, οι κοτζαμπάσηδες, οι Φαναριώτες, η Εκκλησία, οι ξένοι και τελικά, ποιος ήταν ο χαρακτήρας της Επανάστασης.

Ο Ελληνικός πολιτισμός, οι Έλληνες της διασποράς και το κίνημα του Φιλελληνισμού
Η επανάσταση είχε ως κινητήρια δύναμη τον ίδιο τον Ελληνικό λαό. Ωστόσο, βρήκε τεράστια υποστήριξη σε όλο τον κόσμο. Σ΄ αυτό καθοριστικοί παράγοντες ήταν η υψηλή αρχαία ελληνική πολιτιστική κληρονομιά που είχε μεταλαμπαδευτεί σε όλους τους λαούς του κόσμου, η μεγάλη δραστηριοποίηση των Ελλήνων της διασποράς, με κορυφαίο γεγονός τη συγκρότηση της «Φιλικής Εταιρείας» που ήταν η ψυχή της οργάνωσης της επανάστασης και το μεγάλο κίνημα του φιλελληνισμού που ξεσηκώθηκε.

Η μέθεξη της αρχαίας ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς με την ιδεολογία του Διαφωτισμού και της αστικής τάξης της Ευρώπης, έγινε η κινητήρια δύναμη της εκδήλωσης του μεγάλου Φιλελληνικού κινήματος υπέρ της επανάστασης.

«Είθε η Ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή γλώσσα όλων των λαών»

Βολταίρος

Η αλληλεγγύη των λαών είναι πάντα ένας ισχυρός παράγοντας ενίσχυσης των δίκαιων αγώνων τους, προκειμένου να αποκτήσουν την ελευθερία τους από ξένους ή ντόπιους δυνάστες και εκμεταλλευτές. Η ιστορία της ανθρωπότητας έχει να δείξει πολλές τέτοιες περιπτώσεις αλληλεγγύης, μία εκ των οποίων είναι και η ανάπτυξη του παγκόσμιου Φιλελληνικού Κινήματος στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης του 1821. Το κίνημα αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στον εφοδιασμό των επαναστατών με κάθε είδους εφόδια, από όπλα και ανθρώπους, μέχρι ιδέες, έργα τέχνης και πολιτισμού και πολιτική στήριξη για την μεταβολή της στάσης των κυβερνήσεων των μεγάλων δυνάμεων έναντι της επανάστασης.

Ανδρέας Κάλβος, ποιητής, επαναστάτης της διασποράς

Η κινητήρια δύναμη του Φιλελληνισμού
Ποιο ήταν όμως το υπόβαθρο που μετέτρεψε τον Φιλελληνισμό σε κίνημα ικανό να επιφέρει πραγματικά πολιτικά, κοινωνικά και στρατιωτικά αποτελέσματα υπέρ του αγώνα του ελληνικού λαού;

Η εποχή που ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση ήταν, για τις αναπτυγμένες χώρες, η αιχμή μιας διαδικασίας περάσματος από την φεουδαρχική στην αστική κοινωνία, από τον φεουδαρχισμό στον καπιταλισμό. Ήταν η εποχή που η νέα, ανερχόμενη, αστική τάξη έπαιζε επαναστατικό, προοδευτικό και ανατρεπτικό ρόλο απέναντι στην παλιά, μεσαιωνική, φεουδαρχική και δουλοπαροική τάξη πραγμάτων.

Όταν ξέσπασε η επανάσταση, ένα γιγάντιο κύμα Φιλελληνισμού ξεσηκώθηκε σε όλη την Ευρώπη, ξεπέρασε κατά πολύ τα σύνορά της και απλώθηκε και στην Αμερική, ακόμη και στην Ιαπωνία, κόντρα σε όλες τις επίσημες αντιδραστικές και αντεπαναστατικές πολιτικές θέσεις και συμφωνίες των μεγάλων δυνάμεων.

Το κύμα αυτό ήταν αποτέλεσμα των καλών σχέσεων του ελληνισμού με όλους τους λαούς του κόσμου. Σχέσεις χιλιετιών που αναπτύσσονταν από την εποχή του «Χρυσόμαλλου Δέρατος» και της Οδύσσειας. Σχέσεις που σε μεγάλο βαθμό τροφοδοτήθηκαν και από την υψηλού επιπέδου πολιτιστική κληρονομιά που διέθεσε η αρχαία Ελλάδα σε όλους τους λαούς, με πόλεις και ελληνικές αποικίες που υπήρχαν σε όλη τη Μεσόγειο, στον Εύξεινο Πόντο, στην Ρωσία και στην κεντρική Ευρώπη από την βαθιά αρχαιότητα. Όλα αυτά λειτουργούσαν συνειρμικά υπέρ της Επανάστασης!

Ο Φιλελληνισμός είχε όμως να αντιμετωπίσει την κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική που επέβαλε η λεγόμενη «Ιερά Συμμαχία», της οποίας το περιεχόμενο ήταν άκρως αντιδραστικό, με εστίαση στην καταστολή κάθε επαναστατικής και δημοκρατικής κίνησης, ενάντια στη θέληση των λαών, στην Ευρώπη.

Εδώ, για να είμαστε αντικειμενικοί, οφείλουμε να μην παραλείψουμε να επισημάνουμε τις αναδυόμενες αντιφάσεις της ιδεολογίας της αστικής τάξης. Η τάξη αυτή, ενώ υποστήριζε τα δημοκρατικά – προοδευτικά ιδανικά της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης, ταυτόχρονα πρωτοστατούσε στην υποδούλωση άλλων λαών, στην κατάκτηση αποικιών και στο δουλεμπόριο! Αυτές οι αντιφάσεις αποδείχτηκαν εσωτερικές νομοτέλειες του καπιταλιστικού συστήματος που το συνοδεύουν πάντα. Στην σύγχρονη εποχή γήρανσης του συστήματος, εκδηλώνονται με κρίσεις, καταστρεπτικούς πολέμους, ισχυρές ταξικές συγκρούσεις και καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, όπως τις ζούμε και σήμερα.

Στις αντιφάσεις αυτές υπάγονταν και οι πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων έναντι της επανάστασης του 1821 που την εκδήλωναν μόνο με βάση τα στενά δικά τους συμφέροντα.

Πέρα από τη δυτική Ευρώπη, το Φιλελληνικό κίνημα ευνοήθηκε σημαντικά και από τους ιστορικούς, πολιτιστικούς, εμπορικούς, θρησκευτικούς και κοινωνικούς δεσμούς, που ανέπτυσσαν οι παροικίες και οι έμποροι και μετανάστες, σε χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η βαλκανική, υπεράνω κρατών, φυλών και θρησκειών, δράση του Ρήγα Φεραίου, ο οποίος με πνεύμα δημοκρατίας, δικαιοσύνης και ισότητας των λαών, διατύπωσε μέσα από την «Χάρτα» ένα όραμα για κάθε καταπιεσμένο λαό. Οι αρχές που διακήρυξε, τα κείμενά του, οι επαφές του, φλόγιζαν τους υπόδουλους λαούς και δεν άφηναν έξω ούτε και τους Τούρκους που υπέφεραν από την σκληρή εξουσία και τα δοσίματα της Πύλης. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω στροφή από τον Θούριο:

«Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικον σπαθί·
κι αμέτρητ’ άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμιά ‘φορμή».

Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στη μεγάλη προσφορά του Φιλελληνισμού που αναπτύχθηκε στην Τσαρική Ρωσία. Η ανάπτυξη αυτή, παρότι η Ρωσία ήταν μέλος της Ιεράς Συμμαχίας, επιτεύχθηκε σε όλα σχεδόν τα επίπεδα της ρωσικής κοινωνίας. Αιτία ήταν οι ιστορικοί και θρησκευτικοί δεσμοί των λαών των δύο χωρών, αλλά και οι μεγάλες ελληνικές παροικίες, οι οποίες ανέπτυξαν από αιώνες σπουδαία οικονομική και πολιτιστική δράση στη Ρωσία. Υψηλότερες προσωπικότητες της εποχής στη Ρωσία ήταν οι πρίγκιπες αδελφοί Υψηλάντη, Αλέξανδρος και Δημήτριος που ηγήθηκαν της Φιλικής Εταιρείας και ο Ιωάννης Καποδίστριας, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και αργότερα ο πρώτος Κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους, με πρωτοπόρες ιδέες για την εποχή του. Ακόμη και η αυτοκρατορική δυναστεία των Ρομανώφ λογίζονταν ως ο ισχυρός κρίκος των δύο εθνών.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η κεντρική οργάνωση της προετοιμασίας της επανάστασης, η Φιλική Εταιρεία, ιδρύθηκε το 1814 στην καρδιά της μεγάλης ελληνικής παροικίας της Οδησσού από Έλληνες εμπόρους, τέκνα της ανερχόμενης αστικής τάξης.

Τα «μπουρλότα» του Κανάρη!

«Χώρα ηρώων και θεών, σπάσε τα βάρβαρα δεσμά σου…».

Αλεξάντερ Πούσκιν, φιλέλληνας Ρώσος ποιητής,

διαπερνώντας εμμέσως την τσαρική λογοκρισία που απαγόρευε,

λόγω «Ιεράς Συμμαχίας», την εξύμνηση επαναστάσεων.

Οι Έλληνες της διασποράς βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή του. Το διεθνές εμπόριο που ασκούσαν οι Έλληνες, το εφοπλιστικό κεφάλαιο που μετέφερε μαζί με τα εμπορεύματα και τους δεσμούς με τον ελληνισμό, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως οι μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες, όλα μαζί συνέθεταν την ελληνική αστική τάξη στο εξωτερικό.

Τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν στην Ευρώπη και στην Αμερική πάνω από 2.000 φιλολογικά έργα (ποιήματα, θεατρικά έργα, φυλλάδια ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου) που εξηγούσαν την κατάσταση των Ελλήνων και υποστήριζαν τον αγώνα τους.

Παράλληλα, ξένοι φιλέλληνες έγραφαν ιστορία, φιλοσοφία, ποίηση και ανέπτυσσαν διάφορες δράσεις και συναντήσεις προβολής της Ελλάδας, του πολιτισμού της και της επανάστασης. Υπήρξε δηλ. μια έντονη μείξη πολιτισμών που αλληλοεπηρεάστηκαν!

Ορκωμοσία φιλελλήνων (George Gordon Byron)

Οι σχέσεις Διαφωτισμού και Ελληνικής επανάστασης
Οι κάτοικοι της ηπειρωτικής Ελλάδας, λόγω της παλιάς φεουδαρχικής ταξικής σύνθεσης, του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και της ισχυρής καταπίεσης, τόσο από τους Οθωμανούς, όσο και από τους κοτζαμπάσηδες, είχαν μικρή επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού. Στο επαναστατημένο τμήμα της γεωγραφικής ελληνικής επικράτειας δεν περιλαμβάνονταν κάποιο κέντρο σχετικά υψηλής οικονομικής ανάπτυξης, όπως η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη ή η Θεσσαλονίκη, για να συνδεθεί ο αγώνας με την αστική τάξη που ήταν ο φορέας αυτών των ιδεών. Αγρότες και κτηνοτρόφοι κυριαρχούσαν στην σύνθεση της οικονομίας και των επαναστατών. Η μικρή σε αριθμό αστική τάξη, κυρίως βιοτέχνες, μεταπράτες στο εμπόριο (διαμεσολαβητές) και στις θαλάσσιες μεταφορές, ηγούνταν μεν των επαναστατικών κινήσεων, αλλά δεν συγκροτούσαν την κρίσιμη και αναγκαία κοινωνική δύναμη βιώσιμης πολιτικής υλοποίησης αυτών των ιδεών.

Οι εσωτερικές αντιφάσεις της επανάστασης ήταν φανερές. Σ’ αυτό συνέδραμαν και οι αντιδραστικές θρησκευτικές στάσεις και δοξασίες του Φαναριού και του ανώτερου κλήρο, καθώς και οι θρησκόληπτες μοιρολατρικές θεωρίες περί οθωμανικής κυριαρχίας ως Μάστιγας και Θέλησης Του Θεού για τις αμαρτίες των Ελλήνων! Όταν όμως το αναχρονιστικό σύστημα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί άλλο και να θρέψει τον λαό, ο λαός δεν άντεξε και ξεσηκώθηκε. Ήταν οι στιγμές που ανέλαβαν οι φωτισμένοι αστοί να ηγηθούν της επανάστασης τραβώντας σε αυτή και τμήματα των αστικοποιημένων κοτζαμπάσηδων και του μεσαίου κλήρου.

Το κενό πολιτισμικής επαφής του λαού με ανεπτυγμένες κοινωνικές και πολιτικές ιδέες το κάλυψαν, σε σημαντικό βαθμό, οι Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι ανέπτυξαν σχέσεις με κύκλους της αναγέννησης και του Διαφωτισμού, αλλά και με επαναστατημένους λαούς, όπως της Γαλλίας, της Ιταλίας και της (αγγλοσαξονικής και Λατινικής του Μπολιμπάρ) Αμερικής που αγωνίζονταν εκείνο τον καιρό κατά της φεουδαρχίας και της αποικιοκρατίας.

Η ελληνική επανάσταση υπήρξε μια έξοχη στιγμή, εκείνης της Άνοιξης των λαών. Η φλόγα αυτών των ιδεών μεταλαμπαδεύτηκε και προσαρμόστηκε, όσο ήταν δυνατό, στην επαναστατημένη Ελλάδα. Επηρέασε δε σημαντικά τον ιδεολογικο-πολιτικό προσανατολισμό της επανάστασης. Χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της επίδρασης έχουν αποτυπωθεί στην διακήρυξη της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (Δεκ 1821 – Ιαν 1822). Πολύ δε περισσότερο βλέπουμε την επίδραση στα τρία επαναστατικά Συντάγματα που ψηφίστηκαν το 1822, το 1823 και το 1827 αντίστοιχα.

Όλα τα Συντάγματα της Εθνεγερσίας διακήρυσσαν το δημοκρατικό (αβασίλευτο) χαρακτήρα του πολιτεύματος και περιείχαν εκτενείς καταλόγους θεμελιωδών πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα συντάγματα αυτά, επηρεασμένα από το Σύνταγμα της πρώτης Γαλλικής δημοκρατίας και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, φάνταζαν ως η έμμεση εκδίκηση των στρατιωτικά ηττημένων δημοκρατικών ιδεών στην Ευρώπη, μετά το Βατερλό!

Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε οτι όλες οι επαναστάσεις, όπως και η ελληνική, ανέδειξαν, στο παγκόσμιο ιστορικό σκηνικό, τους λαούς που τις έκαναν. Οι Έλληνες αποφασίζουν πολιτικά να γίνουν λαός και το διακηρύττουν «ενώπιον Θεού και ανθρώπων» αποτινάσσοντας κάθε λογής τυραννία που θα τους ήθελε υποταγμένους. Ο κόσμος (ως τέκνο του Διαφωτισμού) μπορούσε να γίνει μέσα από τους αγώνες των ανθρώπων, κόσμος ισότητας, αδελφότης και ελευθερίας.

Στην Ελλάδα, το έλλειμμα ισχυρής αστικής οικονομικής βάσης, η ταξική ισχύς των κοτζαμπάσηδων, το διεθνές αντιδραστικό κλίμα και η εξάρτηση των ελληνικών πολιτικών – κομματικών σχηματισμών από τις ξένες δυνάμεις, προετοίμασαν σταδιακά την ήττα των προωθημένων αστικών δημοκρατικών αντιλήψεων στο πεδίο της πολιτικής. Δεν ήταν καθόλου άσχετο με αυτή την κατάσταση ούτε οι εμφύλιες συγκρούσεις, ούτε οι επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων, ούτε και η δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια για τις προωθημένες ιδέες του.

Η δολοφονία του Καποδίστρια

Οι ιδέες αυτές βέβαια ήταν παρούσες και εκδηλώθηκαν ξανά με εσωτερική επαναστατική κίνηση, το 1843, για να εγκαθιδρυθεί η λεγόμενη συνταγματική «βασιλευόμενη Δημοκρατία», με βασικά αστικά δικαιώματα. Μια τρίτη επαναστατική περίοδος, με το κίνημα στο Γουδή, το 1909, και με την εξέγερση στο Κιλελέρ, το 1910, αποτέλεσε το σημείο της οριστικής κυριαρχίας των αστικών δημοκρατικών ιδεών.

Η άφιξη του Λόρδου Μπάιρον στο Μεσολόγγι

Φιλέλληνες και Φιλελληνισμός
Είναι πραγματικά άξιο να μνημονευθούν, ενδεικτικά, ορισμένες κινήσεις και προσωπικότητες που ανέπτυξαν και διέδωσαν τον Φιλελληνισμό και έδωσαν μάχες υπέρ της απελευθέρωσης της Ελλάδας.

Ας θυμηθούμε τον Βολταίρο (Φρανσουά Μαρί Αρουέ) 1694 – 1778, που κατατάσσεται στους πρώιμους Φιλέλληνες υπερασπιστές της Ελλάδας:

«Υπερασπισθείτε την Ελλάδα, διότι σε αυτήν οφείλουμε τις επιστήμες, τις τέχνες και όλες τις αρετές μας».

Βολταίρος, επιστολή προς την Μ. Αικατερίνη της Ρωσίας

Την Ελληνική Επανάσταση ύμνησαν γνωστοί ποιητές της εποχής, όπως οι ακαδημαϊκοί Guiraud και Casimir Delavigne και Alphonse de Lamartine. Εξάλλου, δημιουργήθηκαν και εικαστικά έργα με θέματα εμπνευσμένα απ’ αυτήν και τα δεινά των αγωνιζόμενων Ελλήνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του νεαρού τότε ζωγράφου Eugene Delacroix, με τα έργα του «Η Καταστροφή της Χίου» και η «Η Ελλάδα επί των ερειπίων του Μεσολογγίου».

Οι πρώτες φιλελληνικές επιτροπές συγκροτήθηκαν από τον Αύγουστο μέχρι και τον Νοέμβριο του 1821 στην Ελβετία και στη Γερμανία. Στη Γαλλία, η πρώτη φιλελληνική επιτροπή ιδρύθηκε στο Παρίσι στις αρχές του 1823. Μεταξύ των μελών της επιτροπής ήταν διακεκριμένες προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, φιλελεύθερων αποκλίσεων, όπως ο Πρόεδρός της, δούκας de la Rochefoucault Liancourt, ο δούκας de Broglie, και οι δύο γερουσιαστές, καθώς και βουλευτές και τραπεζίτες. Στα μέλη της συμπεριλαμβάνονταν επίσης Έλληνες που ζούσαν στο Παρίσι, όπως ο Αδ. Κοραής, ο Κ. Σχινάς, ο Α. Βογορίδης και ο Δ. Φωτήλας.

Ισχυρό φιλελληνισμό ανέπτυξε και ο Victor Hugo. Αυτός ο μεγάλος ποιητής και συγγραφέας και κοινωνικός ακτιβιστής του Ρομαντισμού, που στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση, μ’ ένα πύρινο λόγο, μίλησε για το μεγαλύτερο κίνδυνο της εποχής, την αμάθεια, αυτή πρώτα και μετά η φτώχεια. Μίλησε ακόμη για το ηθικό σκοτάδι, για την ανάγκη της δημιουργίας δομών μάθησης, σκέψης και την ενθάρρυνση από μέρους της κυβέρνησης. Το 1829 εξέδωσε τα «Ανατολίτικα», εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση και δεν άφηνε ευκαιρία, από το 1821 μέχρι την Κρητική Επανάσταση του 1866 να εκδηλώνει τον Φιλελληνισμό του.

Φιλελληνική κίνηση αναπτύχθηκε και στη Μεγάλη Βρετανία. Κορυφαία συμμετοχή ήταν αυτή του λόρδου Βύρων Μπάιρον (Byron). Συμμετείχαν ο λόρδος Έρσκιν (Εrskine), και επιφανή μέλη της αγγλικής αστικής τάξης, όπως ο John Βοwring και ο Edward Βlaquiere. Ο λόρδος Byron έφθασε στο Μεσολόγγι τον Δεκέμβριο του 1823, όπου αγωνίστηκε και πέθανε από ασθένεια το 1824. Τον Βύρωνα ακολούθησαν και άλλοι Βρετανοί, όπως ο οπλουργός Πάρυ (Parry), ο μετέπειτα ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης Τζωρτζ Φίνλεϋ (George Finlay) και ο Εδουάρδος Τρελώνυ (Edward Τrelawny), καθένας από τους οποίους προσέφερε τις υπηρεσίες του στον ελληνικό αγώνα στο μέτρο των δυνατοτήτων του.

Στον συντονισμό της δράσης των φιλελληνικών επιτροπών της Ευρώπης και γενικά της βοήθειας προς τους Έλληνες, ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε ο Ελβετός τραπεζίτης Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος (Εynard), μέλος, συγχρόνως, των φιλελληνικών επιτροπών του Παρισιού και της Γενεύης.

Η σφαγή της Χίου, πίνακας του Ευγένιου Ντελακρουά

Το Φιλελληνικό κίνημα εκδηλώθηκε και στις ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό της φιλικής διάθεσης της αμερικανικής κοινής γνώμης απέναντι στους αγωνιζόμενους Έλληνες, είναι το γεγονός ότι ο πρόεδρος Τζέιμς Μονρόε, στα ετήσια μηνύματά του τον Δεκέμβριο του 1822, του 1823 και του 1824, εξέφρασε ευχή υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας.

«Γκαρδιακά χαροποιήθει και του Βάσιγκτον η γη,
και τα σίδερα ενθυμήθει που την έδεναν κι αυτή»

Δ. Σολωμός

Τον Ιανουάριο του 1822 δημοσιεύθηκε η αναγνώριση και η διακήρυξη υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης από τη Δημοκρατία της Αϊτής.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την ανταπόδοση στον φιλελληνισμό της Λατινικής Αμερικής από τους Έλληνες με τη συμμετοχή Ελλήνων ναυτικών στα απελευθερωτικά κινήματα της Αργεντινής και της Ουρουγουάης (1810-1830).

Οι ξένοι εθελοντές
Στο στρατιωτικό πεδίο, περισσότεροι από 1.200 Ευρωπαίοι (Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί, Πολωνοί και Ελβετοί) πήραν μέρος στον ένοπλο αγώνα, πολεμώντας εναντίον των Οθωμανών, πλάι στους Έλληνες.

Ανάμεσα σε αυτούς γνωστές προσωπικότητες όπως:

Ο συγγραφέας και πολιτικός Rene de Chateaubriand, ο κόμης Santa Rosa, ένας από τους αρχηγούς της Επανάστασης του Πεδεμοντίου του 1821, ο Γάλλος συνταγματάρχης Charles Fabvier, ο Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού Jοurdain de la Graviere, ο Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού Frank Abney Hastings, ο Γερμανός στρατηγός από τη Βυρτεμβέργη, Κάρολος Νόρμαν (Νοrmann), ο Γάλλος αξιωματικός Βaleste κ.α.

Συμπέρασμα

Η Ελληνική επανάσταση ξέσπασε σε μεταβατική περίοδο μεγάλων αντιφάσεων. Το παλιό σύστημα αδυνατούσε να επιβιώσει και το νέο δεν είχε νικήσει ακόμη. Ο λαός με κινητοποίηση όλων των δυνάμεων και με άπειρες θυσίες, νίκησε τις αντιφάσεις, κερδίζοντας τη λευτεριά. Γιατί κατάλαβε το πάντα επίκαιρο:

Σ’ αυτόν τον κόσμο τίποτα δεν χαρίζεται
Κερδίζεται μόνο με αγώνες και θυσίες

*Η Αιμιλία Λυμπεράκη – Besson είναι: 

• Πτυχιούχος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας (Ε.Κ.Π.Α.)
• Μ.Sc. «Στρατηγικές Επικοινωνίας»
• Σύμβουλος Εκπαίδευσης Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων
• Εμπειρογνώμονας – Εισηγήτρια νέου management ΗR, Εκπαίδευσης – Απασχόλησης, Βιώσιμης συνοχής & Ευρωπαϊκών Πολιτικών, Ε.Κ.Δ.Δ.Α.
• Εμπειρογνώμονας Ευρωπαϊκού Προγράμματος Erasmus Plus, Ι.Κ.Υ.
• Πρώην Υπεύθυνη τομέα Δημοσίων-Διεθνών Σχέσεων & Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων (Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε.)