Ευλογιά των πιθήκων: Τα σενάρια για την εξάπλωσή του ιού

Γιατί ένας ιός που δεν κατάφερε ποτέ να προκαλέσει κάτι περισσότερο από μερικά κρούσματα εκτός Αφρικής προκαλεί ξαφνικά μια παγκόσμια επιδημία; Και γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των ανδρών που προσβάλλονται κάνουν σεξ με άνδρες (Men who Have Sex with Men, MSM);

Μια μακρά έρευνα για τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις, αλλά και οι πρώιμες μελέτες της τρέχουσας επιδημίας υποδηλώνουν ότι οι απαντήσεις στα δυο ερωτήματα μπορεί να συνδέονται. Ο ιός μπορεί να έχει εισχωρήσει  σε πολύ διασυνδεδεμένα σεξουαλικά δίκτυα ομοφυλόφιλων, αμφιφυλόφιλων και άλλων ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες και εκεί  εξαπλώνεται με τρόπους που δεν μπορεί να το κάνει στον γενικό πληθυσμό.

Μια μελέτη επιδημιολογικής μοντελοποίησης που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα από ερευνητές στο London School of Hygiene & Tropical Medicine (LSHTM) υποστηρίζει αυτή την ιδέα, υποδηλώνοντας ότι τα κρούσματα σε MSM θα αυξάνονται, ενώ ο κίνδυνος για τον ευρύτερο πληθυσμό παραμένει χαμηλός.

Από τις αρχές του περασμένου Μαΐου, περισσότερα από 2000 κρούσματα ευλογιάς των πιθήκων έχουν αναφερθεί σε περισσότερες από 30 χώρες όπου ο ιός συνήθως δεν εμφανίζεται. Τα κρούσματα είναι πιο συχνά σε τουλάχιστον 12 χώρες στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, όπου εκεί ο ιός έχει δεξαμενές στελεχών. Περισσότερα από 60 κρούσματα και ένας θάνατος έχουν επιβεβαιωθεί εκεί φέτος.

Η συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων στο τρέχον ξέσπασμα αφορά MSM

Ερευνητές της Υπηρεσίας Ασφάλειας Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKHSA) ζήτησαν από 152 ασθενείς να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια και οι 151 δήλωσαν ότι ήταν MSM, ενώ ο τελευταίος αρνήθηκε να απαντήσει. Παρόμοια μοτίβα παρατηρήθηκαν και σε άλλες  χώρες. Από τα 152 άτομα στο σύνολο δεδομένων της UKHSA, 82 προσκλήθηκαν για πρόσθετες συνεντεύξεις με επίκεντρο τη σεξουαλική τους υγεία. Από τους 45 που αποδέχτηκαν την πρόσκληση, το 44% ανέφερε περισσότερους από 10 σεξουαλικούς συντρόφους τους προηγούμενους 3 μήνες και το 44%  ομαδικό σεξ κατά την περίοδο επώασης της νόσου.

«Ωστόσο, τα παραπάνω δεν είναι σίγουρο ότι αποτυπώνουν την αληθινή εικόνα, γιατί οι MSM έχουν καλύτερη σχέση με τους ιατρούς συγκριτικά με τους ετερόφυλους άνδρες και είναι πιο πιθανό να αναφέρουν συμπτώματα ευλογιάς των πιθήκων και να υποβληθούν σε εξετάσεις για τον ιό», λέει η Lilith Whittles, που δημιουργεί μοντέλα μολυσματικών ασθενειών στο Imperial College του Λονδίνου. «Δεν ξέρω αν έχουμε αντίστοιχα στοιχεία για κοινωνικά δίκτυα ετερόφυλων ανδρών για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η επιδημία δεν αποτελεί ένα ευρύτερο πρόβλημα», παρεμβαίνει  η Boghuma Titanji, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο Emory που εργάζεται σε μια κλινική σεξουαλικής υγείας. Ωστόσο, οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ακόμη και αν πρόκειται για μια προκατειλημμένη διαπίστωση, δεν μπορεί να εξηγηθεί το εντυπωσιακό μοτίβο. Αν είχαν προσβληθεί από ευλογιά και αρκετοί άνθρωποι εκτός των MSM, θα είχαν εμφανιστεί στα στατιστικά μέχρι τώρα.

Η Ashleigh Tuite, επιδημιολόγος μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, λέει ότι «κατανοεί τον δισταγμό» στόχευσης των MSM, δεδομένου του κινδύνου στιγματισμού που θα μπορούσε να επιδεινώσει τις διακρίσεις και να κάνει όσους  προσβάλλονται από τον ιό να καθυστερούν να αναζητήσουν φροντίδα. «Αλλά με βάση τα δεδομένα που έχουμε, και με βάση την ιχνηλάτηση επαφών που έχει γίνει, είναι πολύ σαφές ότι πρόκειται για ένα ξέσπασμα που μέχρι στιγμής εστιάζει στους MSM», λέει. «Οποιοσδήποτε μπορεί να νοσήσει από την ευλογιά των πιθήκων, αλλά βλέπουμε τη δραστηριότητα της νόσου κυρίως μεταξύ των MSM», επιβεβαιώνει ο Demetre Daskalakis, ειδικός στην πρόληψη του HIV στα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ.

Το πώς ακριβώς μεταδίδεται ο ιός δεν είναι πλήρως αποσαφηνισμένο

Οι ερευνητές έχουν ανιχνεύσει ιικό DNA και μολυσματικό ιό στο σπέρμα ορισμένων ασθενών, αλλά δεν είναι σίγουροι ότι αυτό είναι απαραίτητο για τη μετάδοση, καθώς  η επαφή δέρμα με δέρμα μπορεί να είναι αρκετή (και άλλες νόσοι, συμπεριλαμβανομένου του έρπητα και της ψώρας, εξαπλώνονται επίσης κατά κύριο λόγο με αυτόν τον τρόπο.)

Για όσους μελετούν το πώς εξαπλώνονται τα παθογόνα μέσω των κοινωνικών και σεξουαλικών δικτύων, το εν λόγω μοτίβο δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη. Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ερευνητές προσπαθούσαν να κατανοήσουν την εξάπλωση των σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών όπως η γονόρροια. Τότε τα δεδομένα της έρευνας έδειχναν ότι ο μέσος αριθμός σεξουαλικών συντρόφων των ανθρώπων ήταν πολύ χαμηλός για να συντηρηθεί η μετάδοση, αλλά στον μέσο όρο δεν συμπεριλαμβάνονταν μόνο άτομα με λίγους, αλλά και με πολλούς, που πιθανώς μόλυναν άλλους.

«Τα σεξουαλικά δίκτυα ομοφυλόφιλων, αμφιφυλόφιλων και άλλων ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες δεν διαφέρουν στη φύση τους από εκείνα άλλων ομάδων», τονίζει η Whittles, «αλλά είναι πολύ πιο πυκνά διασυνδεδεμένα και οι MSM αλλάζουν συντρόφους πιο συχνά, ενώ είναι πιο πιθανό να έχουν πολλούς συντρόφους ταυτόχρονα», λέει ο Keletso Makofane, επιδημιολόγος κοινωνικών δικτύων στο FXB Center for Health and Human Rights στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Μαζί με τους συναδέλφους του, ο Makofane ελπίζει να ξεκινήσει μια μελέτη στη Νέα Υόρκη τον Αύγουστο για να κατανοήσει καλύτερα την εξάπλωση της νόσου.

Μοντελοποίηση με διαφορετικά σενάρια κινδύνου

Η μελέτη LSHTM, που δημοσιεύτηκε στο medRxiv στις 13 Ιουνίου, χρησιμοποίησε δεδομένα του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τα πρότυπα σεξουαλικής σχέσης για να μοντελοποιήσει την εξάπλωση της ευλογιάς των πιθήκων μεταξύ ομοφυλόφιλων, αμφιφυλόφιλων και άλλων ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες και εκτός αυτής της ομάδας. Επειδή δεν είναι ακόμη σαφές πόσο μεταδοτικός είναι ο ιός, οι ερευνητές μοντελοποίησαν σενάρια με βάση διαφορετικά επίπεδα κινδύνου. «Χωρίς αποτελεσματικά μέτρα παρέμβασης ή αλλαγές συμπεριφοράς, ένα μεγάλο και διαρκές ξέσπασμα με περισσότερα από 10.000 κρούσματα μεταξύ MSM παγκοσμίως είναι πολύ πιθανό», γράφουν. «Αντίθετα, η μετάδοση σε μη MSM είναι απίθανη σε όλα τα εξεταζόμενα σενάρια».

Επειδή το μοντέλο βασίζεται σε δεδομένα του Ηνωμένου Βασιλείου, τα ευρήματα μπορεί να μην ισχύουν σε άλλες χώρες, λέει ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης Akira Endo. Και άλλοι παράγοντες μπορεί να έχουν επιδεινώσει το ξέσπασμα. Η ευλογιά των πιθήκων μπορεί να έχει μεταλλαχθεί με τρόπους που της επιτρέπουν να μεταδίδεται πιο εύκολα. Επίσης, το μερίδιο του πληθυσμού που έχει κάνει το εμβόλιο κατά της ευλογιάς -το οποίο προσφέρει επίσης κάποια προστασία- μειώνεται επειδή ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς εγκαταλείφθηκε παγκοσμίως από τη δεκαετία του 1970. Αλλά η μοντελοποίηση δείχνει ότι «δεν χρειαζόμαστε απαραίτητα αυτούς τους παράγοντες για να εξηγήσουμε τα παρατηρούμενα μοτίβα», λέει ο Endo.

Ο ιός θα μπορούσε ακόμα να βρει και άλλα δίκτυα με παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως  το ξέσπασμα του ανθεκτικού στη μεθικιλλίνη Staphylococcus aureus στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 2000 που ξεκίνησε στους MSM αλλά αργότερα εξαπλώθηκε στα γυμναστήρια, στους αθλητές και στις φυλακές.

Το πόσο γρήγορα θα εξαπλωθεί ο ιός τους επόμενους μήνες εξαρτάται από τις προσπάθειες  για τον έλεγχό του. Οι εθνικές υγειονομικές αρχές στην Ευρώπη, τον Καναδά και τις ΗΠΑ έχουν εκδώσει οδηγίες σχετικά με τον τρόπο μείωσης του κινδύνου μόλυνσης και οι εφαρμογές γνωριμιών προειδοποιούν τους χρήστες για τον κίνδυνο της ευλογιάς των πιθήκων και για τα συμπτώματά της, τα οποία μπορεί να αλλάξουν τα πρότυπα επαφής. «Η αύξηση της ευαισθητοποίησης μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης μπορεί επίσης να έχει αντίκτυπο», λέει η Whittles: Οι ταχύτερες διαγνώσεις σημαίνουν ότι οι ασθενείς θα απομονωθούν νωρίτερα, μειώνοντας τη μετάδοση. Επίσης, το μοντέλο δεν έλαβε υπόψη τα μολυσμένα άτομα που ανέπτυξαν ανοσία. Αυτό σημαίνει ότι «μπορεί να δούμε μια επιβράδυνση της επιδημίας νωρίτερα από ό,τι φανταζόμαστε», λέει ο Endo.

Πολλές χώρες ετοιμάζονται επίσης να ξεκινήσουν εκστρατείες εμβολιασμού. Η στόχευση ατόμων με πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους μπορεί να είναι η πιο αποτελεσματική προσέγγιση. Η UKHSA ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να προσφέρει εμβόλια σε MSM με υψηλότερο κίνδυνο. Τα κριτήρια κινδύνου θα περιλαμβάνουν ένα πρόσφατο ιστορικό πολλαπλών συντρόφων, συμμετοχή σε ομαδικό σεξ ή σε σεξ σε χώρους εκδηλώσεων ή κάποια πρόσφατη νόσηση από σεξουαλικά μεταδιδόμενη νόσο.