Μεγάλο αφιέρωμα στη Μικρά Ασία από το Λ. Χριστοδούλου: Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα και η πρώτη εγκατάσταση

Η συνέχεια του μεγάλου αφιερώματος στη Μικρά Ασία που μπορείτε να βρείτε κάθε εβδομάδα με τον Χ-τύπο από τον Πρόεδρο του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. Νέας Ιωνίας και της Ένωσης Σπάρτης Μικράς Ασίας, Λουκά Χριστοδούλου

Από τα τέλη Αυγούστου 1922 και όλο τον Σεπτέμβριο, δεκάδες πλοία (επιβατικά και φορτηγά) μικρού και μεγάλου τονάζ, μεταφέρουν στα λιμάνια της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες. Πρόσφυγες εξαθλιωμένους, άρρωστους, νηστικούς και διψασμένους που οι περισσότεροι φέρουν μαζί τους ένα μπόγο ρούχα. Γυναίκες που έχουν χάσει τον άνδρα τους ή τα παιδιά τους, κοπέλες ταλαιπωρημένες και βιασμένες με εμφανή τα σημάδια της κακοποίησης, παιδιά  ορφανά  αφημένα στην τύχη τους. Οικογένειες αποδεκατισμένες και διαλυμένες προσπαθούν να ενωθούν.

Υπήρχαν βέβαια και οικονομικά εύρωστοι Μικρασιάτες,  που διαβλέποντας μετά την κατάρρευση του μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ τη δύσκολη κατάσταση που θα επικρατούσε και την ενδεχόμενη απώλεια των περιουσιών τους, είχαν προνοήσει και είχαν φυγαδεύσει μεταξύ 15 και 27 Αυγούστου 1922 (αλλά και νωρίτερα) μαζί με τις οικογένειές τους και τις καταθέσεις τους ή και ακόμα χρυσαφικά και πολύτιμα αντικείμενα που μπορούσαν να μεταφερθούν στην Ελλάδα κυρίως ή και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Όλος αυτός ο πλούτος αργότερα θα δώσει οικονομική ανάσα στην Ελληνική Βιομηχανία και την Εθνική Οικονομία.

Χιλιάδες από αυτούς τους κατατρεγμένους Μικρασιάτες πρόσφυγες έχουν γνωρίσει ή θα γνωρίσουν λίγο αργότερα τις απάνθρωπες συνθήκες των λοιμοκαθαρτηρίων στο Καραμπουρνάκι της Θεσσαλονίκης, στην Κέρκυρα, στη Μακρόνησο και στο νησάκι του Αγ. Γεωργίου (δίπλα από τη Σαλαμίνα) προκειμένου «να απολυμανθούν» και να μη μεταφέρουν μεταδοτικές ασθένειες από τις  πατρίδες τους. Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι 20.000 πρόσφυγες πέθαναν από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στους χώρους διαβίωσης των λοιμοκαθαρτηρίων, από το 1922 έως το 1924.

Οι ξένες ανθρωπιστικές αποστολές, ευρωπαϊκές και αμερικανικές προσπαθούν να βοηθήσουν στο έργο της πρώτης εγκατάστασης καταγράφοντας σε καταστάσεις τα ονόματα των προσφύγων κατά κοινότητα και επαρχία, ενώ συνεργεία εθελοντών στήνουν σκηνές και υπαίθρια ιατρεία – νοσοκομεία. Η κατάσταση εκτός ελέγχου.

Τον πρώτο καιρό οι πρόσφυγες που έφτασαν στο λιμάνι του Πειραιά προωθήθηκαν και στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Ψάχνουν απεγνωσμένα, για ένα κομμάτι ψωμί, κάπου να βάλουν το κεφάλι των παιδιών και των άρρωστων γερόντων. Το ίδιο βέβαια παρατηρείται και στα άλλα λιμάνια: Θεσσαλονίκης Βόλου, Πάτρας, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου, Ηράκλειου, Ρέθυμνου, Χανίων κ.α.

Όπου βρίσκουν μια γωνιά κοιμούνται. Το κράτος τους παραχωρεί τα σχολεία, τις εκκλησίες, τα θέατρα, τους κινηματογράφους, σταθμευμένα βαγόνια, αποθήκες, ενώ ακόμα κοιμούνται κάτω από στοές,  γέφυρες και ναι …μέσα σε κοτέτσια.

Οι γηγενείς δεν δείχνουν ενδιαφέρον και διάθεση να παραχωρήσουν κάποιους πλεονάζοντες χώρους στέγασης και η κυβέρνηση αναγκάζεται να επιτάξει ακόμα και δωμάτια οικημάτων. Η κατάσταση τραγική από κάθε πλευρά

Ένα κράτος που είναι υπό οικονομική κατάρρευση στα όρια της χρεοκοπίας,  πως να αντιμετωπίσει την σίτιση και στέγαση 1.500.000 προσφύγων; Αρχίζουν να συνεισφέρουν οικονομικά, ιδιώτες, τράπεζες, εταιρείες ενώ άλλοι προσφέρουν τρόφιμα και ρουχισμό. Ο χειμώνας δείχνει τα δόντια του νωρίς-νωρίς.

Ως πρώτη κίνηση η Επαναστατική Κυβέρνηση του Νικ. Πλαστήρα με πρωθυπουργό τον Σωτ. Κροκιδά, στις 6 Οκτωβρίου 1922, προς υποβοήθηση του Υπουργείου Περιθάλψεως ιδρύει το Ανώτατο Τεχνικό Συμβούλιο επί της περιθάλψεως και εγκαταστάσεως των προσφύγων «με σκοπό τη μελέτη και γνωμοδότηση επί παντός ζητήματος που αφορούσε την περίθαλψη και εγκατάσταση των προσφύγων». Αποτελούνταν από έμπειρα στελέχη των Υπουργείων Εθνικής Οικονομίας, Περιθάλψεως και Επισιτισμού αλλά και από εκπροσώπους του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου, του Αθηναϊκού Τύπου, της Επιτροπείας των Αλυτρώτων, της Συνομοσπονδίας Εργατών κλπ.

Μα δεν στέκει εκεί. Λίγο αργότερα η κυβέρνηση προκειμένου να συντονίσει όλες τις προσπάθειες (δωρεές σε είδος και χρήμα), ιδρύει στις 3 Νοεμβρίου 1922 το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (Τ.Π.Π.) που διοικούνταν από 10μελές Διοικητικό Συμβούλιο, με σκοπό «την διαχείρισιν και διάθεσιν των εξ εράνων, κληρονομιών, δωρεών και κληροδοτημάτων προς περίθαλψιν εν γένει και εγκατάστασιν των προσφύγων, διατιθεμένων χρημάτων και ειδών…».

Το Διοικ. Συμβούλιο του Τ.Π.Π. αποτελούνταν από: 1) τον Γεν. Γραμματέα του Υπουργείου Οικονομικών 2) τον Δ/ντή της Υπηρεσίας Εποικισμού του Υπουργείου Γεωργίας 3) τον Πρόεδρο του Εμπορικού Επιμελητηρίου Αθηνών 4) τον Πρόεδρο της Ενώσεως Ημερήσιου Τύπου 5) τον Πρόεδρο της Εργατικής Συνομοσπονδίας  6) τον Γενικό Πρόεδρο της Πανελληνίου Ομοσπονδίας των Επαγγελματιών 7) τον Αντιπρόσωπο προσφυγικών οργανώσεων διοριζόμενο δια Β.Δ. και 8) εκ τριών ιδιωτών διοριζομένων επίσης με Β.Δ. με πρόταση του Υπουργού της Περιθάλψεως.

Με το Β.Δ. της 22.11.1922 του Υπουργού Περιθάλψεως  διορίσθηκαν μέλη του Διοικ. Συμβουλίου του Τ.Π.Π. οι Ιωάν. Φαραντάτος, Στέφ. Δέλτας και Γεώργ. Σακκαλής, εκ δε των προσφυγικών οργανώσεων ο Κοραής Συνεφιάν.

Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο συνεδρίασε στις 8 Δεκεμβρίου 1922 στα Γραφεία της Κεντρικής Πανελληνίου Επιτροπής Συλλογής Εράνων (Παλαιά Ανάκτορα) και εξέλεξε Πρόεδρο τον Επαμεινώνδα Χαρίλαο[1], Πρόεδρο του Εμπορικού Επιμελητηρίου Αθηνών και Αντιπρόεδρο τον Στέφανο. Δέλτα, τραπεζίτη, για το χρονικό διάστημα 1922-1923. Τα βασικά στελέχη του Τ.Π.Π.  που αποτελούσαν και την Εκτελεστική Επιτροπή ήταν: ο Πρόεδρος Επαμ. Χαρίλαος, βιομήχανος, ο Αντιπρόεδρος Στέφ. Δέλτας, τραπεζίτης (σύζυγος της Πηνελόπης Δέλτα) και ο Γεώργ. Σακκαλής, πολιτευτής, προσφυγικής καταγωγής.

Το Τ.Π.Π. όταν θα κλείσει το κύκλο του, δυο χρόνια αργότερα, και θα παραδώσει στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.), θα έχει διαθέσει συνολικά 320.000.000 δρχ. που συγκεντρώθηκαν από εράνους και κρατικές επιχορηγήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος δαπανήθηκε για σκηνές, ξύλινα παραπήγματα με στέγη από πισσόχαρτο, πρόχειρα σπίτια από πλίθες, καθώς και για επισκευές στα οικήματα που άφησαν οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι που αναχώρησαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών, για Τουρκία και Βουλγαρία αντίστοιχα

[1] Ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος (1874-1947) ήταν βιομήχανος και γεννήθηκε στο Γαλάτσι της Ρουμανίας. Το 1917, υπήρξε υπουργός Επισιτισμού στη βασιλική κυβέρνηση Σπυρ. Λάμπρου. Το 1943, έγινε Πρόεδρος της Ανώτατης Σχολής Βιομηχανικών Σπουδών (από το βιβλίο: Henry Morgenthau: «Η αποστολή μου στην Αθήνα»).