Το “κλειδί” για την πόρτα της συμπερίληψης – Η αξία της νοηματικής γλώσσας στη σύγχρονη κοινωνία

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Νοηματικών Γλωσσών γνωρίζουμε καλύτερα έναν από τους τρόπους επικοινωνίας που ανοίγουν το δρόμο για έναν κόσμο χωρίς αποκλεισμούς

Πριν λίγες ημέρες ο κόσμος αναγνώρισε για άλλη μια φορά την ενότητα που δημιουργείται από τις νοηματικές γλώσσες.

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών έχει κηρύξει την 23η Σεπτεμβρίου που μας πέρασε, ως Διεθνή Ημέρα των Νοηματικών Γλωσσών. Οι κοινότητες των κωφών, οι κυβερνήσεις και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών συνεχίζουν τις συλλογικές τους προσπάθειες – χέρι χέρι – για την προώθηση και την αναγνώριση των εθνικών νοηματικών γλωσσών ως μέρος των ζωντανών και ποικίλων γλωσσικών των χωρών τους.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Κωφών, υπάρχουν περισσότεροι από 70 εκατομμύρια κωφοί παγκοσμίως. Πάνω από το 80% αυτών ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες. Συλλογικά, χρησιμοποιούν περισσότερες από 300 διαφορετικές νοηματικές γλώσσες.

Οι νοηματικές γλώσσες είναι πλήρως αναπτυγμένες φυσικές γλώσσες, δομικά διαφορετικές από τις ομιλούμενες γλώσσες. Υπάρχει επίσης μια διεθνής νοηματική γλώσσα, η οποία χρησιμοποιείται από κωφούς σε διεθνείς συναντήσεις και ανεπίσημα όταν ταξιδεύουν και συναναστρέφονται. Θεωρείται μια μορφή pidgin νοηματικής γλώσσας που δεν είναι τόσο περίπλοκη όσο οι φυσικές νοηματικές γλώσσες και έχει περιορισμένο λεξικό.

Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα

Όσον αφορά τη γλώσσα μας, η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (Ε.Ν.Γ) χρησιμοποιείται στην Ελλάδα από Έλληνες Κωφούς. Σύμφωνα με την Δρ. Ρένα Ανδρικοπούλου, Διερμηνέα Ε.Ν.Γ, δεν είναι η αναπαράσταση της ομιλούμενης γλώσσας με άλλη μορφή, όπως είναι η γραπτή γλώσσα. Η ΕΝΓ είναι η γλώσσα της κοινότητας των Ελλήνων Κωφών και όχι ένα κατασκεύασμα των ακουόντων και δεν είναι διεθνής.

Η ΕΝΓ έχει λεκτικές και συντακτικές δομές για να εκφράσει οποιαδήποτε αφηρημένη έννοια. Επίσης, έχει αυστηρούς γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες. Για την οριοθέτηση αυτών των κανόνων η ΕΝΓ χρησιμοποιεί το χώρο και την κίνηση. Το λεξιλόγιό της είναι πλούσιο, αν και δεν υπάρχουν επιστημονικές έρευνες για την καταγραφή του.

Δεν έχει ξεχωριστή δομή και δεν είναι φυσική γλώσσα. Η ΕΝΓ, όπως όλες οι ζωντανές γλώσσες, έχει διαλέκτους που καθορίζονται από την γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού, την εκπαιδευτική εμπειρία, τον χρόνο εκμάθησης της γλώσσας κλπ. Ανεξάρτητα πάντως από τις διαλεκτικές διαφορές οι Έλληνες κωφοί αναγνωρίζουν την ΕΝΓ ως μία γλώσσα.

Γνωρίζοντας τον κόσμο της νοηματικής… εκ των έσω

Η κα Ευγενία Βάια Γαλάνη η οποία εργάζεται ως παρουσιάστρια δελτίου ειδήσεων στη νοηματική, μας απαντά κάποια βασικά ερωτήματα σχετικά με την εκμάθηση της νοηματικής, αποτυπώνοντας παράλληλα μέσα από και την προσωπική της εμπειρία, μεταξύ άλλων την ανάγκη να κατανοήσουμε ότι κάθε κωφός είναι διαφορετικός και κατ’ επέκταση επικοινωνεί και διαφορετικά:

Πόσο εύκολο είναι για κάποιον να μάθει τη νοηματική; Σε τι βαθμό έχει σημασία αν είναι κωφός/ κωφάλαλος ή όχι;

Καταρχάς η ορολογία κωφάλαλος εκτός από ξεπερασμένη είναι και λανθασμένη. Υπονοεί πως αυτός που δεν ακούει δεν μπορεί ούτε να μιλήσει κάτι που δεν ισχύει: Κωφός + άλαλος. Όσον αφορά για το πόσο εύκολα μπορεί να μάθει τη νοηματική γλώσσα, εξαρτάται. Όπως και το να μαθαίνεις μια νέα ξένη γλώσσα, μπορεί να σου είναι δύσκολη ή εύκολη. Αν την μαθαίνεις πιο γρήγορα ή πιο αργά από τον άλλον, πόσο συχνά την μιλάς, αν έχεις καλή αντίληψη και πάθος, αν έχεις επαφή με άλλους νοηματίζοντες και καλό δάσκαλο. Για εμάς τους κωφούς φυσικά είναι πολύ πιο εύκολα να μάθουμε τη νοηματική γλώσσα μιας και είναι μια οπτική/κινηματική γλώσσα, ιδανική για εμάς.

Από την εμπειρία σου μπορείς να μας πεις περίπου σε τι κατάσταση βρίσκεται η ελληνική κοινωνία όσον αφορά τη γνώση και την ενημέρωση γύρω από τη νοηματική;

Έχει βελτιωθεί σε αρκετά θέματα η κατάσταση και γνωρίζουν όλο ένα και περισσότερα άτομα για τι είναι η νοηματική γλώσσα. Ωστόσο από ενημέρωση στα ΜΜΕ, εκπομπές, διαφημιστικά, ιστοσελίδες υστερεί πάρα πολύ. Και στις λίγες φορές που έχει προβληθεί στην τηλεόραση ή ιστοσελίδα την μιλάει την νοηματική συνήθως ένας ακούων κι όχι ένας κωφός όπως θα ήταν λογικότερο.

Εάν κάποιος θέλει να μάθει κάποια βασικά πράγματα ώστε να είναι σε θέση να βοηθήσει κάποιον συνάνθρωπό του σε περίπτωση ανάγκης σε τι τρόπους εκμάθησης θα πρότεινες να καταφύγει; (π.χ. μέσω βίντεο στο Ίντερνετ, μαθήματα κ.λπ.)

Μέσω βίντεο στο ίντερνετ δεν θα πρότεινα καθόλου. Υπάρχουν πάρα πολλές παραπληροφορήσεις. Θα συμβούλευα να πάνε σε κάποια σχολή νοηματικής γλώσσας και να ζητήσουν το πρόγραμμα που τους ταιριάζει.

Να προσθέσω εδώ, ότι υπάρχουν πάρα πολλοί κωφοί στην Ελλάδα περίπου 10.000-15.000, όμως δεν είναι όλοι ίδιοι. Άλλοι ξέρουν την νοηματική γλώσσα, άλλοι όχι, μιλάνε μόνο προφορικώς και διαβάζουν τα χείλη άλλων (χειλανάγνωση). Άλλοι ξέρουν την στοιχειώδη μόνο εκπαίδευση (στα παλιότερα χρόνια λόγω έλλειψης εκπαιδευτικών που γνώριζαν τη νοηματική γλώσσα, αλλά και χώρων, πολλοί δεν ολοκλήρωσαν ποτέ το σχολείο) οπότε τους είναι δύσκολο να επικοινωνούν γραπτώς. Άλλοι φέρνουν πάντα μαζί τους επαγγελματία διερμηνέα στη νοηματική κ.α. Για να επικοινωνήσει κάποιος με ένα κωφό άτομο μπορεί να τον ρωτήσει πρώτα πρώτα πως προτιμάει να επικοινωνήσουν: μιλώντας αργά και καθαρά ή γραπτώς ή με το να καλέσουν με τηλεδιάσκεψη τη διερμηνεία εξ αποστάσεως του Εθνικού Ιδρύματος Κωφών.

Πρωτοβουλίες στην αυτοδιοίκηση

Πρωτοπόρος στην αυτοδιοίκηση στο θέμα αυτό έχει σταθεί ο Δήμος Χαλανδρίου. Όπως γνωρίζουμε προσφέρει δια ζώσης εξυπηρέτηση στην νοηματική γλώσσα στα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών για πρώτη φορά στην Ελλάδα , στο πλαίσιο της πολιτικής συμπερίληψης των αναπήρων.

Σημειώνεται ότι οι πολίτες με προβλήματα ακοής μπορούν να εξυπηρετούνται πλέον στα δύο από τα τέσσερα ΚΕΠ του Χαλανδρίου: Κεντρικό ΚΕΠ Χαλανδρίου (Γρ.Γυφτοπούλου 2 & Α.Γκίνη) και ΚΕΠ Μετρό (ΜΕΤΡΟ Χαλανδρίου).

Επιπλέον, στην Πεύκη λειτουργεί η ενιαία σχολική μονάδα του Ειδικού Δημοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου Κωφών και Βαρηκόων Λυκόβρυσης – Πεύκης όπου φοιτούν κωφοί και βαρήκοοι μαθητές. Όλοι οι μαθητές του ειδικού σχολείου έχουν ως κύρια αναπηρία την κώφωση/βαρηκοΐα και ακολουθούν το αναλυτικό πρόγραμμα των γενικών, δημοσίων σχολείων μερικά διαφοροποιημένο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες αυτών.