Μελέτη ΚΕΦΙΜ: Το κριτήριο χρέους του Μάαστριχτ και τα εμπόδια στη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος

Η Ελλάδα υστερεί σημαντικά σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την ανάπτυξη ενός ισχυρού κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στο συνταξιοδοτικό σύστημα, σύμφωνα με τη νέα μελέτη του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ) και του δικτύου EPICENTER.

Η μελέτη επισημαίνει ότι η έλλειψη ενός ισχυρού κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στη χώρα μας οδηγεί σε σημαντικές οικονομικές απώλειες και υπονομεύει τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Συγκεκριμένα, στη μελέτη καταγράφεται ότι στην Ελλάδα δεν έχει δημιουργηθεί πλούτος μέσω συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων, ενώ χώρες όπως η Ισλανδία και η Δανία έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν κεφαλαιοποιημένο πλούτο που αντιστοιχεί στο 11% του ΑΕΠ τους. Στην Ελλάδα, η απουσία αυτής της προσέγγισης έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια εισοδήματος που εκτιμάται στα 770 ευρώ ετησίως ανά άτομο (το 2022), κάτι που επηρεάζει αρνητικά τόσο το ΑΕΠ όσο και τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Η μελέτη τονίζει επίσης ότι το κριτήριο του χρέους του Μάαστριχτ, το οποίο δεν λαμβάνει υπόψη τα «σιωπηρά χρέη» που σχετίζονται με τις συνταξιοδοτικές υποσχέσεις προς τους εργαζόμενους, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την αναγκαία μεταρρύθμιση των συνταξιοδοτικών συστημάτων στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οι «σιωπηρές υποχρεώσεις» αυτές, που αφορούν τις μελλοντικές συνταξιοδοτικές παροχές, δεν καταγράφονται στον επίσημο προϋπολογισμό, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόβλεψη της οικονομικής βιωσιμότητας των συνταξιοδοτικών συστημάτων.

Η μελέτη καλεί τις ευρωπαϊκές χώρες, και ιδίως την Ελλάδα, να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν τη δημιουργία πλούτου μέσω του κεφαλαιοποιητικού συστήματος, ενώ παράλληλα προτείνει την αναθεώρηση του πλαισίου του Μάαστριχτ ώστε να ληφθούν υπόψη οι μελλοντικές συνταξιοδοτικές υποχρεώσεις.

Τα βασικά πορίσματα της μελέτης:

• Σύμφωνα με τα στοιχεία των εισηγητικών εκθέσεων των προϋπολογισμών την περίοδο 2018-2025, το 2018 η μισή δαπάνη για συντάξεις χρηματοδοτήθηκε από τον τακτικό προϋπολογισμό (δηλαδή από τη γενική φορολογία) και μόνο το υπόλοιπο 50% της συνταξιοδοτικής δαπάνης προήρθε από εισφορές. Το 2025 προβλέπεται ότι η δαπάνη για συντάξεις θα χρηματοδοτηθεί από τον τακτικό προϋπολογισμό κατά το 43%.
• Παρά τις δύσκολες μεταρρυθμίσεις μίας ολόκληρης δεκαετίας και την πτωτική τάση της κρατικής δαπάνης για συντάξεις, η Ελλάδα συνεχίζει να έχει την 3η μεγαλύτερη δαπάνη για συντάξεις (ως προς το ΑΕΠ) στην ΕΕ, αποκλίνοντας κατά 2,12 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ από τον μέσο όρο των 27 κρατών μελών, για το 2022, έτος με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία στη Eurostat.
• Ο πλούτος που δημιουργήθηκε χάρη στην κεφαλαιοποίηση συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων στην Ισλανδία και τη Δανία την περίοδο 2012-2021 ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 11% του ΑΕΠ, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την Ελλάδα είναι μηδενικό.
• Τα κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά συστήματα στην ΕΕ αντιστοιχούν κατά μέσο όρο στο 29% του ΑΕΠ την περίοδο 2012-2021, δηλαδή υπολείπονται κατά 55 ποσοστιαίες μονάδες από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, ο οποίος ήταν 84%, με αποτέλεσμα το ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι χαμηλότερο κατά 2,4 ποσοστιαίες μονάδες ΑΕΠ ή 350 δισεκατομμύρια ευρώ. Η αντίστοιχη απώλεια εισοδήματος από την έλλειψη κεφαλαιοποιητικού συστήματος συνταξιοδότησης στην Ελλάδα εκτιμάται στα 770 ευρώ ετησίως κατά κεφαλή, σε τρέχουσες τιμές 2022.
• Το κριτήριο χρέους του Μάαστριχτ θέτει εμπόδια στην αναγκαία μεταρρύθμιση των συνταξιοδοτικών συστημάτων στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ως λόγος του ακαθάριστου χρέους προς το ΑΕΠ και δεν περιλαμβάνει τα σιωπηρά χρέη που οφείλονται στις συνταξιοδοτικές υποσχέσεις προς τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα, με αποτέλεσμα η αναγκαία χρηματοδότηση του κόστους μετάβασης από διανεμητικά σε κεφαλαιοποιητικά συστήματα να οδηγεί σε μη πλήρωση του κριτηρίου.

Ο Γενικός Διευθυντής του ΚΕΦΙΜ Νίκος Ρώμπαπας έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Η δημιουργία ενός ισχυρού κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στο συνταξιοδοτικό μας σύστημα είναι σήμερα πιεστική ανάγκη τόσο για τη διασφάλιση της μακροχρόνιας βιωσιμότητάς του, όσο και για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης μεταξύ των γενεών αλλά και για την τόνωση της ανάπτυξης. Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, μένουν πολλά ακόμη να γίνουν στην κατεύθυνση αυτή. Είναι γι’ αυτό σημαντικό οι ευρωπαϊκοί λογιστικοί και δημοσιονομικοί κανόνες να μην αποτρέπουν, αλλά αντιθέτως να διευκολύνουν αυτή την κρίσιμη μεταρρύθμιση τόσο για την πατρίδα μας, όσο και για άλλες ευρωπαϊκές χώρες».