“Ματαίωση της ΕΛΠΙΔΑΣ – Υπάρχει νομική απάντηση;”, του Δημήτρη Βερβεσού

Άρθρο του Δημήτρη Κ. Βερβεσού Προέδρου της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος και Προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

Με την έλευση της «ΕΛΠΙΔΑΣ», οι κάτοικοι του λεκανοπεδίου Αττικής και των υπολοίπων περιοχών, που επλήγησαν από την κακοκαιρία, βίωσαν πρωτόγνωρες καταστάσεις, απαράδεκτες για ένα σύγχρονο κράτος που οφείλει να σέβεται και να προστατεύει τους πολίτες του.
Πράγματι, η ασφάλεια των πολιτών αποτελεί το θεμέλιο του κοινωνικού συμβολαίου και κομβική παράμετρο νομιμοποίησης της κρατικής εξουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήδη από το 1822, το Σύνταγμα της Επιδαύρου προέβλεπε, άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως, ότι «η ασφάλεια εκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασία των νόμων». Η αυτή κρατική υποχρέωση θεμελιώνεται σήμερα ευθέως στο Σύνταγμα (άρθρα 5 και 25 Συντ.) και το νόμο (ν. 4662/2020). Δυστυχώς, η αβελτηρία και η αναποτελεσματικότητα του μηχανισμού πολιτικής προστασίας, διαχείρισης κρίσεων και αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, τραυμάτισε τη σχέση εμπιστοσύνης κράτους – πολιτών.
Πέραν των πολιτικών ευθυνών των αρμοδίων φορέων, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να αναζητηθούν και να αποδοθούν οι ποινικές και αστικές ευθύνες, που αναλογούν, όχι μόνο για λόγους αποκαταστατικής δικαιοσύνης, αλλά και γενικής και ειδικής πρόληψης.

Η ποινική ευθύνη για τις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων μπορεί να αναζητηθεί σε δύο επίπεδα: αφ’ ενός στις πράξεις και παραλείψεις, εξαιτίας των οποίων εντάθηκαν οι καταστροφικές συνέπειες του φαινομένου και αφ’ ετέρου στην παράλειψη λήψης των επιβαλλόμενων μέτρων για τον περιορισμό των επιπτώσεών σε ό,τι αφορά την προσβολή των έννομων αγαθών μετά την εκδήλωση αυτού.
Εξάλλου, στο δίκαιό μας κρατεί η αρχή της πλήρους αποζημίωσης, ενώ στην περίπτωση αδικοπραξίας αποκαταστατέα είναι και η ηθική βλάβη. Επομένως, οι πληγέντες πολίτες δικαιούνται πραγματικής και πλήρους αποζημίωσης και ικανοποίησης της ηθικής τους βλάβης, τόσο για τη ζημία που υπέστησαν, όσο και για την ψυχική τους ταλαιπωρία. Η οριζόντια και συμβολική παροχή ποσών, στα πλαίσια, προφανώς, της πολιτικής και επικοινωνιακής διαχείρισης του προβλήματος δεν μπορεί να υποκαταστήσει την αποζημιωτική ευθύνη, που υπέχουν τόσο το Δημόσιο και οι ΟΤΑ, όσο και οι ιδιωτικές εταιρίες (π.χ. παραχωρησιούχοι, μεταφορείς, ΔΕΔΔΗΕ ΑΕ).

Είναι σαφές ότι όλοι οι φορείς, που είναι υπεύθυνοι για την ετοιμότητα, πρόληψη, διαχείριση, αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό, νομιμοποιούνται παθητικά στις δίκες επί αγωγών αποζημίωσης από φυσικές καταστροφές. Υπάρχει, άλλωστε στη χώρα μας πλούσια νομολογία από σχετικές δίκες (π.χ. για τις πυρκαγιές στην Ηλεία το 2007, το σεισμό στην Αττική το 1999, πλείονες υποθέσεις για φυσικές καταστροφές από πλημμύρες λόγω έντονων βροχοπτώσεων, ενώ ήδη υπό δικαστική βάσανο έχουν τεθεί οι ευθύνες για τις πλημμύρες στην Μάνδρα το 2017 και τη φωτιά στο Μάτι το 2018).

Η δικαίωση των πληγέντων είναι σημαντική για να αντιληφθούν όσοι έχουν τη σχετική αρμοδιότητα και ευθύνη για να επιτευχθεί η διαρκής ετοιμότητα, ο προληπτικός σχεδιασμός και η λυσιτελής παρέμβαση σε περίπτωση παρόμοιων φαινομένων, που, στο περιβάλλον της κλιματικής αλλαγής, εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο στη ζωή μας.