“Το διαχρονικό ζητούμενο της ταχείας και ορθής απονομής της Δικαιοσύνης” (Α’ Μέρος), του Δημήτρη Βερβεσού

Άρθρο του Δημήτρη Κ. Βερβεσού, Προέδρου της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος

Οι καθυστερήσεις στην Δικαιοσύνη, δεν αποτελούν απλώς εσωτερικό πρόβλημα του δικαστικού συστήματος· έχουν μείζονες συνέπειες στην κοινωνία, την οικονομία και το κράτος δικαίου. Όταν η δικαιοσύνη δεν απονέμεται, ή απονέμεται με υπερβολική καθυστέρηση, κλονίζεται η ασφάλεια δικαίου και δοκιμάζεται η κοινωνική ειρήνη. Οι συνέπειες είναι φανερές σε όλους τους δικαιοδοτικούς κλάδους. Στην ποινική δικαιοσύνη η τιμωρία του θύτη καθίσταται ανεπίκαιρη και ταλαιπωρούνται αδικαιολόγητα τα θύματα. Στη διοικητική δικαιοσύνη εκτός από τα συμφέροντα του πολίτη, θίγονται ταυτόχρονα και η αποτελεσματικότητα, καθώς και την αξιοπιστία της διοίκησης, και εν τέλει το δημόσιο συμφέρον, που επιτάσσει την ταχεία εκκαθάριση των διοικητικών εκκρεμοτήτων και τη σταθερότητα των διοικητικών καταστάσεων. Τέλος, κατά την αξιολόγηση της πολιτικής δικαιοσύνης, δεν πρέπει να λησμονείται ότι η πραγματική αξία των απαιτήσεων και γενικότερα των περιουσιακών δικαιωμάτων είναι συνάρτηση (και) του χρόνου εντός του οποίου μπορούν να ικανοποιηθούν αποτελεσματικά. Με αυτό ως δεδομένο, πόση ασφάλεια παρέχεται στις συναλλαγές και τι είδους προγραμματισμό μπορεί να κάνει ο οικονομικά ενεργός πολίτης και η επιχείρηση, όταν οι κανόνες δικαίου που ρυθμίζουν την οικονομική ζωή και εγγυώνται την καλή λειτουργία της παραλύουν λόγω του ρυθμού εφαρμογής; Πώς μπορεί να προστατευθεί ο αδύναμος συναλλασσόμενος, π.χ. ο εργαζόμενος ή ο καταναλωτής, όταν ξέρει ότι ακόμα και αν έχει δίκαιο, θα ικανοποιηθεί στο απώτατο και αβέβαιο μέλλον;

Το πρώτο συμπέρασμα είναι, λοιπόν, ότι όταν η εφαρμογή των κανόνων βραδυπορεί, συχνά αυτοακυρώνεται. Και ο νομικός μας πολιτισμός δεν μπορεί να το επιτρέψει.

Η βραδεία απονομή της δικαιοσύνης ανάγεται σε δύο κυρίως λόγους: α) στις τεράστιες καθυστερήσεις στον προσδιορισμό δικασίμων ορισμένων κατηγοριών υποθέσεων (π.χ. νέα τακτική διαδικασία, διοικητικές διαφορές ουσίας, ποινικές υποθέσεις) και β) στην καθυστέρηση έκδοσης των αποφάσεων από ορισμένους (ευτυχώς λίγους) δικαστές.

Τα προβλήματα αυτά επισημαίνει εδώ και πολλά χρόνια με τον πλέον εμφαντικό τρόπο το Δικαστήριο του Στρασβούργου. Δεν είναι τυχαίο ότι η χώρα μας βρίσκεται στην τρίτη χειρότερη θέση όσον αφορά τις καταδίκες από για παραβίαση του “εύλογου χρόνου” απονομής της δικαιοσύνης, μετά την Ιταλία και την Τουρκία.

Μάλιστα, το ΕΔΔΑ με πιλοτικές αποφάσεις του έκρινε ότι οι μεγάλες καθυστερήσεις στις διαδικασίες ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων [απόφαση Γλύκαντζη της 30.10.2012], των ποινικών δικαστηρίων [απόφαση Μιχελιουδάκη της 3.4.2012] όσο και των διοικητικών δικαστηρίων [απόφαση Αθανασίου της 21.12.2010] δεν αποτελούν απλώς παράβαση των άρθρων 6 § 1 και 13 της ΕΣΔΑ, δηλαδή του δικαιώματος για δίκαιη δίκη μέσα σε εύλογη προθεσμία και του δικαιώματος για ουσιαστική επανόρθωση, αλλά αποκαλύπτουν παράλληλα την ύπαρξη σοβαρού προβλήματος συστημικού χαρακτήρα.

Πράγματι, πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί η κατάσταση στη χώρα μας:

• όταν ο προσδιορισμός των εφέσεων κατά αποφάσεων Ειρηνοδικείων γίνεται για το 2025 και των ανακοπών για το 2027;
• όταν η δικαστική απόφαση, την οποία εναγωνίως αναμένει ο πολίτης, εκδίδεται μετά από 12 ή και περισσότερους μήνες, ακόμα και σε υποθέσεις ασφαλιστικών μέτρων;
• όταν για να εκδοθεί η απόφαση έχει προηγηθεί αποχρέωση και επαναχρέωση σε άλλους δικαστές για τους λόγους που όλοι γνωρίζουμε;
• όταν στην ποινική Δικαιοσύνη οι προκαταρκτικές εξετάσεις και η διαδικασία των συμβουλίων διαρκούν επί έτη και οι υποθέσεις φθάνουν να δικάζονται στο όριο της παραγραφής, με αποτέλεσμα να παραβιάζεται ήδη από την προδικασία, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου;
• όταν στη διοικητική δικαιοσύνη χρειάζονται 8 χρόνια για να εκδοθεί πρωτόδικη απόφαση επί κοινωνικοασφαλιστικής προσφυγής και 17 χρόνια για να εκδοθεί αμετάκλητη εκτελεστή απόφαση επί αγωγής αποζημίωσης κατά δημοσίου νοσοκομείου για ιατρικό σφάλμα!

Η ταχύτητα στην απονομή της δικαιοσύνης αποτελεί μία παράμετρο που πρέπει να λαμβάνουν υπόψη όχι μόνον ο δικαστής, αλλά όλα τα όργανα του κράτους, σύμφωνα με το άρθρο 25 του Συντ., στο πλαίσιο της υποχρέωσής τους να διασφαλίζουν την ακώλυτη άσκηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει το ΕΔΔΑ (απόφαση Panju της 28.10.2014), δεν εμπίπτει σ’ αυτό να αναζητήσει σε ποια Αρχή θα αποδώσει την παρατηρούμενη υπέρβαση του ευλόγου χρόνου, διότι, σε όλες τις περιπτώσεις, το κράτος είναι αυτό που ευθύνεται.

Συνεπώς, πρέπει να συστρατευθούν όλοι οι παράγοντες που συνδιαμορφώνουν και συγκαθορίζουν την απονομή της δικαιοσύνης, για την πολυπόθητη επιτάχυνση. Αυτό αφορά εξίσου το νομοθέτη, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, τις διοικήσεις των δικαστηρίων, και φυσικά κάθε δικαστή ατομικά στο πεδίο της ατομικής του ευθύνης και αρμοδιότητας. Εμείς, το δικηγορικό σώμα, που είμαστε η φωνή του πολίτη μπροστά στο δικαστικό Λεβιάθαν, έχουμε χρέος να θέτουμε το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων. Αυτό πράττουμε και θα συνεχίσουμε να πράττουμε, πιστοί στη θεσμική μας αποστολή.