Ο φωτογράφος που κάθε πρωί φωτογράφιζε τη γυναίκα του πριν φύγει για δουλειά

Χριστίνα Κατωπόδη

Κάθε πρωί, ένας άντρας σηκώνει τη φωτογραφική του μηχανή στο παράθυρο του διαμερίσματός του στο Τόκιο. Δεν χρειάζεται να σκεφτεί το κάδρο, δεν αναζητά την τέλεια στιγμή. Η στιγμή είναι ήδη εκεί, πάντα η ίδια: η γυναίκα του, η Yōko Wanibe, φεύγει για τη δουλειά. Και κάθε μέρα, το κλικ της μηχανής του Masahisa Fukase είναι σαν ένα είδος ξόρκι. Σαν να προσπαθεί να σταματήσει τον χρόνο, να παγώσει την απόσταση που ολοένα μεγαλώνει ανάμεσά τους.

Αυτό το ιδιότυπο πρωινό ημερολόγιο δεν ήταν ένα προσχεδιασμένο φωτογραφικό project. Ήταν μια πράξη αγάπης, αλλά και μια προαίσθηση της απώλειας. Ο Fukase απαθανάτιζε τη Yōko με ένα σχεδόν παιδικό πείσμα, μια επιμονή που μόνο κάποιος που νιώθει ότι κάτι του ξεγλιστράει μπορεί να καταλάβει. Και δύο χρόνια αργότερα, το 1976, η Yōko όντως έφυγε—αυτή τη φορά, οριστικά. Το διαζύγιό τους τον βύθισε στην απόλυτη μοναξιά, και η ζωή του πήρε μια αμετάκλητη τροχιά προς την απομόνωση και το σκοτάδι.

Η Yōko ως  μούσα και ως καθρέφτης

Στις φωτογραφίες αυτές, η Yōko δεν είναι ένα παθητικό αντικείμενο ανδρικής λατρείας. Δεν είναι μια “μούσα” με την παραδοσιακή έννοια, αλλά μια δυναμική παρουσία που καταλαμβάνει τον χώρο, που παίζει με τον φακό, που επιλέγει να παρουσιάσει τον εαυτό της με τρόπο απρόβλεπτο. Άλλοτε γελά, άλλοτε κάνει γκριμάτσες, άλλοτε στριφογυρίζει την τσάντα της σαν να χορεύει. Είναι σαν να ανταποκρίνεται σε ένα αόρατο κάλεσμα του Fukase, σε έναν σιωπηλό διάλογο που διεξάγεται μέσω της εικόνας.

Αυτό που κάνει τη σειρά τόσο δυνατή δεν είναι μόνο η αισθητική της ή η τρυφερότητα της στιγμής. Είναι το ότι βλέπουμε τη Yōko μέσα από τα μάτια ενός άντρα που ξέρουμε πως θα τη χάσει. Είναι σαν να βλέπουμε τις φωτογραφίες του Roland Barthes για τη μητέρα του στη Camera Lucida: δεν είναι πορτρέτα· είναι μνημεία μιας σχέσης που βρίσκεται σε διαρκή μεταμόρφωση, σε έναν αργό αποχαιρετισμό που μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποιούμε.

Η φωτογραφία ως απόπειρα διάσωσης

Ο Fukase είναι ένας φωτογράφος της απώλειας. Το πιο διάσημο έργο του, το Ravens, είναι μια βαθιά υπαρξιακή, σχεδόν στοιχειωτική εξερεύνηση της μοναξιάς, εμπνευσμένη από το διαζύγιό του. Οι εικόνες εκείνες – γεμάτες μαύρα κοράκια που μοιάζουν να καταβροχθίζουν τον ουρανό – είναι το ακριβώς αντίθετο από τις πρωινές εικόνες της Yōko. Αν όμως κοιτάξουμε βαθύτερα, θα δούμε πως και οι δύο σειρές είναι όψεις του ίδιου νομίσματος, είναι δύο διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας αγωνίας.

Οι φωτογραφίες της Yōko είναι μια προσπάθεια να διασωθεί μια στιγμή που ο Fukase ήξερε, έστω και διαισθητικά, ότι θα χαθεί. Στο Ravens, η απώλεια έχει ήδη συμβεί και η φωτογραφία γίνεται το μέσο για να εξερευνηθεί το κενό που αφήνει πίσω της. Στις εικόνες της Yōko, όμως, ο Fukase μοιάζει να προσπαθεί να καθυστερήσει το αναπόφευκτο. Η φωτογραφία εδώ λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός άρνησης, σαν μια τελετουργία που του επιτρέπει να κρατήσει τη Yōko κοντά του λίγο παραπάνω.

Η Yōko που δεν έφυγε ποτέ

Το 1992, ο Fukase υπέστη ένα σοβαρό ατύχημα. Έπεσε από μια σκάλα, έμεινε σε κώμα για είκοσι χρόνια και πέθανε το 2012. Η ζωή του είχε μετατραπεί σε μια ατέλειωτη νύχτα, σαν εκείνες που φωτογράφιζε στο Ravens. Και όμως, οι φωτογραφίες της Yōko παραμένουν.

Σε αυτές, η Yōko δεν είναι μια ανάμνηση. Δεν είναι μια γυναίκα που έφυγε, αλλά μια γυναίκα που χαιρετά, που γελά, που παίζει. Μέσα από τον φακό του Fukase, έχει γίνει κάτι περισσότερο από ένα πρόσωπο του παρελθόντος. Έχει γίνει σύμβολο της αγάπης που προσπαθούμε να κρατήσουμε, ακόμα κι όταν ξέρουμε πως δεν μπορούμε.

Αν το Ravens είναι η κραυγή της μοναξιάς, οι πρωινές φωτογραφίες της Yōko είναι ένας ψίθυρος ελπίδας. Και ο Fukase, έστω για λίγα κλάσματα του δευτερολέπτου κάθε πρωί, κατάφερε να κρατήσει κοντά του ό,τι αγαπά, προτού το χάσει για πάντα.