Η κουλτούρα του βιασμού και η μάστιγα της οικειοποιημένης βίας

---

Χριστίνα Κατωπόδη

---

Η κουλτούρα του βιασμού είναι η καρδιά μιας βίας που δεν εξαντλείται ποτέ, αλλά εκφυλίζεται, ενσωματώνεται, κανονικοποιείται σε κάθε κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Μια κουλτούρα τόσο καλά καμουφλαρισμένη, που την αναγνωρίζεις μόνο όταν την υπερβείς.

Πίσω από την “ευγένεια” της καθημερινής μας ζωής, κρύβεται μια αόρατη εξουσία που υπαγορεύει ποιοι είναι οι κανόνες και ποιος έχει το δικαίωμα να τους παραβιάσει. Οι γυναίκες παραμένουν για την κοινωνία απλώς “σώματα” – σώματα που θα πρέπει να διαχειρίζονται οι άλλοι, να εκτίθενται, να εκμεταλλεύονται. Κάθε ντύσιμο, κάθε επιλογή, κάθε βήμα, κάθε “όχι” που δεν λέγεται με τον «σωστό τρόπο» – όλα αυτά είναι εκφάνσεις μιας ιεραρχίας που καθορίζει την αξία ενός ατόμου. Η παθητικότητα του “θηλυκού” σώματος είναι σύμφυτη με την έννοια της κοινωνικής αποδοχής. Αν το σώμα είναι όμορφο, είναι για όλους. Αν είναι αδύναμο, είναι εύκολο θύμα. Αν είναι τολμηρό, είναι επικίνδυνο.

Ο βιασμός, η σεξουαλική κακοποίηση, η καταπάτηση της ελευθερίας, δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά. Δεν είναι απλώς οι δράστες που δρουν έξω από την κοινωνική νόρμα. Είναι οι κανονικότητες που αναπαράγονται μέρα με τη μέρα. Είναι οι υποδόριες ενδείξεις που περνάνε απαρατήρητες, η γελοιοποίηση του γυναικείου σώματος, η σεξουαλική υποβάθμιση, η αδιάφορη επιβεβαίωση της διαφοράς που προσδίδει εξουσία στον άνδρα. Κάθε επικίνδυνη γενίκευση, κάθε υποτιμητικό σχόλιο, κάθε αστείο με σεξουαλική χροιά δεν είναι αθώα, ούτε απλώς προϊόν κακής συμπεριφοράς. Είναι τα δομικά στοιχεία της κοινωνίας που αναπαράγουν την κουλτούρα του βιασμού σε κάθε της μορφή.

Και τι γίνεται όταν αυτή η κουλτούρα δεν περιορίζεται σε προσωπικές σχέσεις, αλλά εισχωρεί στα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα, την καθημερινή ψυχαγωγία και την πολιτική; Εδώ η κουλτούρα του βιασμού γίνεται ολοκληρωτική, ενσωματώνεται σε κάθε πλευρά της δημόσιας σφαίρας. Κανείς πια δεν μιλάει για το τι σημαίνει πραγματική επιθυμία, αυτοδιάθεση, συναίνεση. Όλα μειώνονται σε θεάματα. Όλα είναι πια viral. Όλα είναι περιεχόμενο για κατανάλωση. Το Instagram, το TikTok, το YouTube δεν είναι απλώς πλατφόρμες για φωτογραφίες και βίντεο. Είναι η πλατφόρμα μέσω της οποίας η γυναίκα συνεχώς επανεφευρίσκει τον εαυτό της – όχι ως οντότητα με τα δικά της δικαιώματα, αλλά ως αντικείμενο προς πώληση, προς θέαση, προς αναγνώριση.

Είναι εκεί, στο προνόμιο του δημόσιου χώρου, που η γυναίκα πρέπει να αγωνιστεί για να αναγνωριστεί – αλλά ακόμα και αυτή η αναγνώριση είναι εφήμερη, υποκειμενική, ρηχή. Την ώρα που ο αλγόριθμος καθορίζει τη δημοτικότητά της, την ώρα που η επιτυχία μετριέται σε likes και followers, το σώμα της γυναίκας καταναλώνεται ξανά. Όχι μόνο από τον εραστή, τον εργοδότη ή τον άγνωστο, αλλά από την ίδια την κοινωνία που την προγραμματίζει να βλέπει την αξία της μόνο μέσω της επιβεβαίωσης και της αναγνώρισης που παίρνει από τους άλλους.

Δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από το να πιστέψεις ότι η κουλτούρα του βιασμού περιορίζεται στις επιθέσεις, στις καταγγελίες και στα καταδικασμένα πρόσωπα. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο ύπουλη. Η κουλτούρα του βιασμού είναι η επιβολή της υποταγής στον τρόπο που καταναλώνουμε το σώμα του άλλου. Είναι ο καθημερινός περιορισμός της γυναικείας ύπαρξης στον ρόλο του αντικειμένου. Και αν η κακοποίηση καταδικάζεται, η εξευτελιστική εκμετάλλευση της εικόνας και της προσωπικότητας δεν καταδικάζεται σχεδόν ποτέ. Όταν μια γυναίκα ποζάρει για το Instagram ή το TikTok, δεν είναι πια το πρόσωπό της που εκτίθεται. Είναι η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξή της που γίνεται προϊόν προς κατανάλωση. Όσο μεγαλύτερη η εκθέση, τόσο μεγαλύτερη η αξία. Αν δεν τραβήξεις την προσοχή, αν δεν εντυπωσιάσεις, αν δεν γίνεις viral, τότε δεν υπάρχεις. Το σώμα, οι κινήσεις, οι σκέψεις της γυναίκας, γίνονται αντικείμενα κατανάλωσης.

Το ζήτημα εδώ δεν είναι απλώς η εξουσία του άνδρα ή η εξουσιαστική βία που εξαπολύεται εναντίον των γυναικών. Το ζήτημα είναι ότι η κοινωνία μας, το ίδιο το σύστημα που λέει ότι καταδικάζει τη βία, έχει δημιουργήσει μηχανισμούς που εξισώνουν τη γυναίκα με το “θέαμα”. Η βία κατά της γυναίκας δεν είναι πλέον μόνο σωματική, είναι και νοητική, ψυχολογική και, πάνω από όλα, πολιτιστική. Είναι η κανονικοποίηση του σεξισμού, του μισογυνισμού και της υποτίμησης. Και δεν αναγνωρίζεται ως βία, γιατί είναι ενσωματωμένη στην καθημερινή λειτουργία του κόσμου μας.

Η κουλτούρα του βιασμού δεν είναι απλώς το παρελθόν. Είναι το παρόν. Είναι η κανονικότητα στην οποία όλοι – και κυρίως οι γυναίκες – αναγκάζονται να συμβιβαστούν. Η μόνη λύση είναι η πλήρης και ολοκληρωτική ανατροπή αυτού του συστήματος, η πλήρης επαναφορά της γυναικείας ύπαρξης ως υποκείμενο με φωνή και ελευθερία. Γιατί η καταπολέμηση του βιασμού δεν μπορεί να είναι απλώς μια υπόσχεση, αλλά ένα συνεχές αίτημα για αλλαγή που δεν καταλαβαίνει συμβιβασμούς, ούτε εκπτώσεις.