“Τα πρώτα Χριστούγεννα στη Νέα Ιωνία”, του Χάρη Σαπουντζάκη

Άρθρο του Χάρη Σαπουντζάκη Ιστορικού-Συγγραφέα στο Χ-τύπο

Ο θεμέλιος λίθος της πολιτείας, που σήμερα φέρει τ’ όνομα «Νέα Ιωνία», τοποθετήθηκε στις 30 Ιουνίου 1923, λίγα μέτρα δεξιά του σημερινού ναού των Αγίων Αναργύρων προς την οδό Κ. Βάρναλη, από τον αρχηγό της Επανάστασης Νικόλαο Πλαστήρα.

Είχε προηγηθεί αγιασμός σε μια πρόχειρη εξέδρα, στημένη επάνω σε μια μεγάλη δεξαμενή νερού του εργολάβου των έργων που γίνονταν, η οποία είχε σκεπαστεί με μαδέρια κι επάνω τους είχαν τοποθετηθεί χαλιά για να δηλώνουν την κύρια απασχόληση των οικιστών, οποίοι κατάγονταν από την Σπάρτη της Πισιδίας και είχαν κύρια απασχόληση την κατασκευή χαλιών, κατακτώντας μάλιστα τη διεθνή απήχηση για την ποιότητά τους («Σπάρτα χαλισί»). Εκτός του αρχηγού, παρόντες ήταν και ο Πρωθυπουργός Στυλ. Γονατάς κι ο υπουργός Γεωργίας Γ. Σίδερης.

Μόλις τέλειωσε ο αγιασμός ο ιερέας επιλεγόμενος και «Μωϋσής των Πισιδών» Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου ζήτησε από τον Αρχηγό να δοθεί στον συνοικισμό, που γοργά ανεγειρόταν, το όνομα «Νέα Σπάρτη», αφού εκείνη την ώρα το σύνολο των προσφύγων, που ξεπερνούσε τους 1.000 καταγόταν από τη Σπάρτη Πισιδίας.

Ο Νικ. Πλαστήρας είχε αντιτείνει το όνομα «Νέα Πισιδία» για να ικανοποιήσει και πρόσφυγες των άλλων πολιτειών της Πισιδίας (μόνο που δεν υπήρχαν τέτοιοι στην περιοχή).

Το όνομα αυτό τελικά χαράχτηκε σε μια πέτρα και ενταφιάστηκε στη γη, αλλά ποτέ δεν ίσχυσε. Ξεχάστηκε. Παρέμεινε το αρχαίο τοπωνύμιο «Ποδαράδες». Οι Σπαρταλήδες ήθελαν τη «Νέα Σπάρτη»!

Σε λίγους μήνες, όταν πια η Κυβέρνηση αναίρεσε την πρώτη απόφασή της για την εγκατάσταση μόνον Σπαρταλήδων στους «Ποδαράδες» και επέτρεψε να εγκατασταθούν και πρόσφυγες από άλλα μέρη της Μικρασίας, άτυπα δόθηκε τ’ όνομα «Ιωνία».

Αυτό λόγω της μεγαλοπρέπειας του τίτλου  έγινε δεκτό και γρήγορα με την προσθήκη του «Νέα», έγινε «Νέα Ιωνία».

Οι παλιοί ¨Ποδαράδες» ήταν πια η «Νέα Ιωνία», οικισμός του Δήμου Αθηναίων…

Πλησιάζουν Χριστούγεννα. Τα πρώτα Χριστούγεννα των προσφύγων εδώ. Χριστούγεννα του 1923. Παντού στη «Νέα Ιωνία» κτίζονται σπίτια με την συνδρομή της Ε.Α.Π. Δίπατα, λιθόκτιστα με κεραμοσκεπή και από δύο διαμερίσματα των 40-50 τ.μ. το καθένα σε κάθε όροφο (το σπίτι διώροφο): οι ευρωπαϊκοί προέλευσης, ως σχέδιο, περίφημες τετρακατοικίες, αρκετές από τις οποίες σώζονται και σήμερα, ιδιαίτερα στην οδό Παύλου Μελά. Χτίζονται βέβαια και μερικά, ισόγεια σπιτάκια. Χτίζονται δυστυχώς με πρόχειρα σχέδια, δρόμοι, και πλατείες (ελάχιστες). Παντού τελικά οικοδομούν. Κάρα πηγαινοέρχονται. Ένα-δύο αυτοκίνητα πότε-πότε. Οργασμός οικοδόμησης. Και οι πρόσφυγες κυρίως γυναικόπαιδα και μερικοί άνδρες ηλικιωμένοι. Κι ανάμεσά τους ο αρχηγός, ο ιερέας Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου.

Ήδη 100 σπίτια είναι έτοιμα. Παραπάνω από 1.000 άτομα θα κατοικήσουν και θ’ ακολουθήσουν και άλλοι και άλλοι όσο η οικοδόμηση θα συνεχίζεται.

Σπίτια και άνθρωποι υπάρχουν. Αλλά εκκλησία δεν υπάρχει! Πως θα γιορτάσουν τα πρώτα τους Χριστούγεννα οι πρόσφυγες; Όμως υπάρχει ιερέας και τίποτε δεν είναι αδύνατο γι’  αυτόν.

Διηγείται ο Παπαϊωακείμ; «Έκαμα τας αναγκαίας ενεργείας και μου εδόθη η άδεια. Ένας γέρων εργολάβος είχε μίαν ευρύχωρον παράγκα κι αποθήκην. Τον παρακάλεσα και μου παρεχώρησε το ήμισυ. Χώρισα ιερόν…Ένα σίδηρο έβαλα δίκην σήμαντρου προς την οδόν (εννοεί την οδό Ηρακλείου). Το σίδηρο που λέγει ο ιερέας, η καμπάνα δηλαδή, ήταν 2 φτυάρια. Με το μεταλλικό μέρος του ενός χτυπούσε το άλλο και οι υποψιασμένοι συμπατριώτες του έκαναν τον σταυρό τους και όδευαν προς την πρόχειρη εκκλησία, η οποία βέβαια ακόμη δεν είχε όνομα. Αυτό θα το πάρει παραμονή των Χριστουγέννων.

Αλλά ας δούμε τώρα πως θα γιόρταζαν 100 χρόνια πριν από σήμερα, τα πρώτα τους Χριστούγεννα οι πρόσφυγες στη Νέα Ιωνία.

Φως, ηλεκτρικό δεν υπήρχε. Γκαζόλαμπες. Δεξιά στον «Τροχονόμο» στην είσοδο του οικισμού μια καλοφτιαγμένη βρύση να παίρνουν όλοι νερό και πίσω στη σειρά  στην είσοδο του οικισμού παράγκες που είχαν στήσει μπακάληδες, μανάβηδες, χασάπηδες, να πωλούν τα προϊόντα τους.

Χριστουγεννιάτικο δένδρο, βέβαια δεν υπάρχει. Στολίδια όμως υπάρχουν. Τι είναι αυτά; Φρούτα κυρίως πορτοκάλια, μανταρίνια, χουρμάδες. Και ξηροί καρποί στις φοντανιέρες. Γλυκά, κουραμπιέδες, σαραϊλί και φοινίκια (μελομακάρονα) στον πρώτο φούρνο του Φλώρου Νταή. Το απαραίτητο διάφορο των ημερών, ένα ρουχαλάκι πλεγμένο στο χέρι, ένα ζευγάρι παπούτσια για τα παιδιά. Και οι γιαγιάδες, τα πάνινα τόπια, κάποιο ξύλινο αλογάκι, που ξεχωρίζει. Και εικόνες, οι περίφημες χαλκομανίες.

Η φουφού, στο μαγκάλι τα κάστανα, οι λεπλεπούδες, τα ρόδια για τον καινούργιο χρόνο. Κι η βασιλόπιττα. Ούτε λόγος για γαλοπούλες κι άλλες πολυτέλειες. Λίγα παιδιά με τα τρίγωνα τους στα κάλαντα. Δεκάρες το μπαξίσι, αλλά απαραίτητος κι ένας κουραμπιές ή ένα κουλούρι.

Η κίνηση ολημερίς στους χωμάτινους δρόμους, τους γεμάτους λάσπη, μεγάλη. Με τις ελάχιστες οικονομίες οι μανάδες και οι λίγοι πατεράδες να τα φέρνουν βόλτα. Τα μεγάλα αγόρια στον ρόλο του πατέρα..

Χριστούγεννα έρχονται.  Σμάρι οι σκέψεις και οι αναμνήσεις από την παλιά ζωή τους στην Ανατολή. Ποιοι ήμασταν τότε; Πως περνούσαμε;

Με το υποβλητικό φως των κεριών να φεγγοβολεί στην αποθήκη-εκκλησιά και τον καλλίφωνο παπά να ψάλει το : «Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει και   η γη το σπήλαιον, τω απροσίτω προσάγει» γιορτάζει η καινούργια Πολιτεία τα Χριστούγεννα.

Και η πρώτη εκκλησία, αυτή των Αγίων Αναργύρων ν’ αγκαλιάζει όλους στοργικά και το κρύο που μπαίνει από παντού στην αποθήκη δεν το νοιώθει κανείς! Όλοι είναι αλλού: στην Ανατολή!

Ας μας πει όμως ο ιερέας τέλος και πως πήρε τ’ όνομά της η εκκλησία!

Ο Χάρης Σαπουντζάκης (αριστερά)

«Προ της ενάρξεως της λειτουργίας, παραμονή των Χριστουγέννων του 1923, συζητούσαμε τι όνομα θα δώσουμε στην εκκλησία. Καθένας έλεγε κι ένα όνομα. Εγώ τους λέγω: βλέπετε εικόνα δεν έχουμε. Όποια εικόνα προσφερθεί πρώτη στην εκκλησία, θα δώσουμε τ’  όνομα του αγίου της. Αμέσως μια γριά μου έφερε μια μικρή εικόνα των Αγίων Αναργύρων. Πήρα την εικόνα και από το Ιερό τους λέγω: Αδελφοί ο Θεός ηυδόκισε δι’ ημάς τους πρόσφυγες, οι οποίοι δεν έχουμε χρήματα, ούτε κτήματα επομένως είμαστε ανάργυροι. Ιδού η πρώτη εικών, είναι των Αναργύρων. Επομένως η εκκλησία θα ονομαστεί Άγιοι Ανάργυροι».

Να σημειωθεί εδώ ότι μικρή εκκλησία των Αγίων Αναργύρων υπήρχε και στην Σπάρτη Πισιδίας. Όμως όλες οι μεγάλες εκκλησίες της ήταν αφιερωμένες στην Παναγία (Γέννηση, Εισόδια, Κοίμηση).

Η μικρή αυτή εικόνα βέβαια διασώζεται και φυλάσσεται ως κόρη οφθαλμού από τους ιερείς του ναού των Αγίων Αναργύρων στην πορεία των χρόνων. Το 1928 άρχισε να χτίζεται ο μεγαλοπρεπής  σημερινός ναός.