Δεν είσαι ο ρόλος σου

Πώς οι straight άντρες γαλουχήθηκαν με την ιδέα ότι πρέπει να είναι κακοί για να είναι “άντρες”

Χριστίνα Κατωπίδη

Ο Γιάννης, 34 χρονών, θυμάται ακόμα τη φράση του πατέρα του όταν έκλαψε πρώτη φορά στο σχολείο: «Οι άντρες δεν κλαίνε». Δεν του εξήγησε ποτέ το γιατί. Δεν του έμαθε πώς να διαχειρίζεται τον θυμό του. Μόνο να τον καταπίνει ή να τον ξεσπάει. Στη σιωπή ή στους άλλους. Ολόκληρες γενιές αντρών μεγαλώνουν μαθαίνοντας ότι η αντρική ταυτότητα δεν είναι κάτι που απλώς βιώνεις, αλλά κάτι που κατακτάς – κι αυτή η κατάκτηση περνάει μέσα από την άρνηση του συναισθήματος, την επίδειξη δύναμης και την απόρριψη κάθε τι «μαλακού». Έτσι, ο straight άντρας εκπαιδεύεται – ύπουλα και συστηματικά – να γίνει ένας ρόλος. Όχι ένα πρόσωπο, όχι ένας χαρακτήρας με εσωτερικότητα, αλλά μια περφόρμανς.

Και συχνά, αυτός ο ρόλος περιλαμβάνει στοιχεία που, σε οποιοδήποτε άλλο πλαίσιο, θα θεωρούνταν επικίνδυνα: συναισθηματική απάθεια, παθητική επιθετικότητα, κυνισμός, επιβολή. Για να είσαι «πραγματικός άντρας», πρέπει να αποστασιοποιηθείς από τον ίδιο σου τον εαυτό. Να είσαι λιγότερο άνθρωπος, για να είσαι περισσότερο «άντρας».

Τοξική αρρενωπότητα: Όχι meme, αλλά πληγή

Ο όρος «τοξική αρρενωπότητα» (toxic masculinity) έχει γίνει τόσο συχνός στα social media που κινδυνεύει να χάσει το νόημά του. Δεν είναι αστείο. Δεν είναι ένα hashtag. Είναι μια κουλτούρα. Ένα άρρητο εγχειρίδιο συμπεριφοράς που κυκλοφορεί από γενιά σε γενιά, αναπαράγοντας ένα τοξικό ιδεώδες αρρενωπότητας το οποίο εξουθενώνει τα άτομα που το ενσαρκώνουν.

Ο κοινωνιολόγος R.W. Connell μιλά για την «ηγεμονική αρρενωπότητα» – ένα πρότυπο που επιβάλλεται ως κανονικότητα και περιθωριοποιεί οτιδήποτε αποκλίνει: συναισθηματική έκφραση, ενσυναίσθηση, ευαλωτότητα, ευγένεια, ομοφυλοφιλία, φεμινιστική σκέψη. Κάτω από αυτό το πρότυπο, οι άντρες μαθαίνουν ότι ο θυμός είναι πιο αποδεκτός από τη θλίψη. Ότι το σεξ είναι πιο σημαντικό από τη σύνδεση. Ότι η επιβολή είναι προτιμότερη από τη διαπραγμάτευση.

Αλλά τι κόστος έχει αυτό;

Το τίμημα του ρόλου

Τα στατιστικά είναι σοκαριστικά – και ενοχλητικά προβλέψιμα. Οι άντρες αυτοκτονούν σε ποσοστά έως και 3-4 φορές υψηλότερα από τις γυναίκες σε πολλές χώρες. Έχουν χαμηλότερα ποσοστά ψυχοθεραπευτικής αναζήτησης, παρότι πλήττονται από κατάθλιψη, στρες και εθισμούς. Σύμφωνα με μελέτες, οι άντρες που έχουν εσωτερικεύσει πρότυπα τοξικής αρρενωπότητας είναι λιγότερο ικανοποιημένοι στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, έχουν περισσότερα ξεσπάσματα θυμού και δυσκολεύονται να διαχειριστούν την απόρριψη ή την αποτυχία.

Το πιο ειρωνικό; Οι ίδιοι οι straight άντρες – που υποτίθεται πως «κερδίζουν» από την πατριαρχική εξίσωση – είναι εξίσου φυλακισμένοι από αυτήν. Δεν επιτρέπεται να δείχνουν τρυφερότητα. Δεν επιτρέπεται να φροντίζονται. Δεν επιτρέπεται να είναι άνθρωποι.

Η «κακία» – η σκληρότητα, η συναισθηματική αποστασιοποίηση, η ειρωνεία, ο κυνισμός – τους παρουσιάζεται ως κάτι ελκυστικό, ακόμα και ερωτικό. Από τις ταινίες μέχρι τα αντρικά περιοδικά και τα forums του internet, ο «κακός άντρας» γίνεται μύθος. Και πίσω από τον μύθο, κρύβεται ένας τρομαγμένος άνθρωπος που δεν έμαθε ποτέ να αγαπά χωρίς να εξουσιάζει.

«Γίνε άντρας» – αλλά ποιος άντρας;

Από πολύ μικρή ηλικία, τα αγόρια τιμωρούνται όταν δείχνουν συναίσθημα. Το κλάμα χλευάζεται, η ευαισθησία κοροϊδεύεται, το παιχνίδι με «κοριτσίστικα» πράγματα θεωρείται ντροπή. Οτιδήποτε δεν ταιριάζει με το στερεοτυπικό πρότυπο τούς μαθαίνει ότι η αγάπη είναι προνόμιο των γυναικών – εκείνοι πρέπει να είναι «μάγκες».

Έτσι γεννιέται ο φαύλος κύκλος: οι άντρες δεν μιλούν. Δεν ακούν. Δεν αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, άρα δεν μπορούν να τα διαχειριστούν. Η βία – είτε σωματική, είτε λεκτική, είτε ψυχολογική – γίνεται η μόνη γλώσσα που έμαθαν για να πουν «πονάω».

Και ενώ η κοινωνία τους ζητά να είναι ταυτόχρονα «άνετοι», «πετυχημένοι», «σεξουαλικά ενεργοί», «δυνατοί» και «cool», δεν τους έχει δώσει τα εργαλεία για να είναι απλώς ευτυχισμένοι.

Από τη ρήξη στην αναγέννηση

Όμως κάτι αλλάζει. Σιγά-σιγά, ένας νέος ανδρισμός διαμορφώνεται – όχι στη βάση της άρνησης, αλλά της αποδοχής. Όλο και περισσότεροι άντρες αμφισβητούν τον ρόλο. Βλέπουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη και ρωτάνε: «Γιατί πρέπει να είμαι έτσι; Για ποιον το κάνω;»

Η αποδόμηση της τοξικής αρρενωπότητας δεν είναι εύκολη. Θέλει θάρρος. Θέλει δουλειά. Θέλει να πας κόντρα σε ό,τι σου έμαθαν ως φυσιολογικό. Θέλει να μιλήσεις, να ζητήσεις βοήθεια, να σπάσεις τη σιωπή που σου είπαν πως είναι αντρική αρετή.

Αλλά το αντίτιμο είναι τεράστιο: ελευθερία, αυθεντικότητα, σχέσεις που δεν βασίζονται στην εξουσία, αλλά στην ισοτιμία. Ένας εαυτός που δεν φοβάται να φανεί ευάλωτος – γιατί ξέρει ότι σε εκείνη τη ρωγμή βρίσκεται το φως.

Δεν είσαι ο ρόλος σου

Δεν είσαι η σιωπή που σου επέβαλαν.
Δεν είσαι η σκληράδα που σε έμαθαν να φοράς σαν πανοπλία.
Δεν είσαι το κρύο βλέμμα, το υποτιμητικό χιούμορ, η καταπίεση των αναγκών σου.

Μπορείς να είσαι κάτι άλλο. Μπορείς να είσαι αυτό που ήσουν πριν σε μάθουν να παίζεις ρόλους.
Και το πιο ριζοσπαστικό που μπορεί να κάνει ένας straight άντρας σήμερα, δεν είναι να φωνάξει ή να επιβληθεί.

Είναι να ακούσει.
Να νιώσει.
Να ζητήσει συγγνώμη.
Να αγαπήσει.
Και, τελικά, να είναι.