Η Χρύσα Ρωμανού και η τέχνη της ενάντια στην κοινωνία της κατανάλωσης

Χριστίνα Κατωπόδη

Η Χρύσα Ρωμανού υπήρξε μία από τις σημαντικότερες και πιο εκκεντρικές προσωπικότητες της ελληνικής εικαστικής σκηνής. Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, η δουλειά της ξεχώρισε για την τόλμη και τη μοναδικότητά της, αποτυπώνοντας μια αέναη αναζήτηση για τη γνήσια ανθρώπινη εμπειρία μέσα από τις σύγχρονες μορφές τέχνης. Ωστόσο, πέρα από τα έργα της και τις καλλιτεχνικές της επιρροές, η ίδια υπήρξε μία φιγούρα μυστηριώδης και αφοσιωμένη, που, αν παρατηρούσε κανείς προσεκτικά, μπορούσε να δει τη σφραγίδα της όχι μόνο στα έργα της, αλλά και στον τρόπο ζωής της. Ένα τσιγάρο που ποτέ δεν απομακρυνόταν από το χέρι της, και μια ατμόσφαιρα γεμάτη ένταση και νοσταλγία.

Η πορεία της στο καλλιτεχνικό πεδίο, με σημαντικές στιγμές όπως η βράβευσή της στο Α’ Σαλόνι Νέων Καλλιτεχνών της Γκαλερί Ζυγός το 1958 και η πρώτη της ατομική έκθεση το 1960, υπήρξε προάγγελος της αναγνώρισης που θα ακολουθούσε διεθνώς. Ωστόσο, η μεγαλύτερη στιγμή της, τόσο καλλιτεχνικά όσο και πολιτικά, ήρθε με την εγκατάστασή της στο Παρίσι το 1961. Εκεί, η Ρωμανού συνδέθηκε με σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες και ανέπτυξε ένα έργο που διαρκώς αμφισβητούσε τα κοινωνικά δεδομένα. Με την εκτεταμένη χρήση χαρτών, λαβυρίνθων και γεωμετρικών σχημάτων, κατέγραφε και ανέλυε τη διάρθρωση μιας κοινωνίας που, σύμφωνα με την ίδια, κινδυνεύει να χάσει τον ανθρώπινο πυρήνα της μέσα στην καταναλωτική κουλτούρα.

Κοινωνική κριτική και αμφισβήτηση της καταναλωτικής κουλτούρας

Η δουλειά της δεν ήταν μόνο αισθητική. Κάθε έργο της ήταν και μια κριτική, μια απόπειρα να αποκαλυφθούν οι αδυναμίες ενός κοινωνικού συστήματος που αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση των ανθρώπινων ενστίκτων και επιθυμιών, ενδυναμώνοντας την αλλοτρίωση. Τα έργα της, από τα γεωμετρικά σχέδια μέχρι τις πολυδιάστατες συνθέσεις της, ανέδειξαν μια διαρκή αναζήτηση για την ουσία πίσω από την επιφανειακή εικόνα της κοινωνίας. Οι χάρτες και οι λαβύρινθοι, κεντρικά στοιχεία του έργου της, δεν ήταν απλά διακοσμητικά στοιχεία. Αντίθετα, λειτουργούσαν ως σύμβολα της περιπλοκότητας της σύγχρονης ζωής, μιας ζωής όπου οι δρόμοι είναι διαρκώς ασαφείς και το τέλος της πορείας αδύνατο να προσδιοριστεί.

Στο Παρίσι, η Ρωμανού δεν ακολούθησε απλώς τα διεθνή καλλιτεχνικά ρεύματα, αλλά έγινε ενεργό μέλος τους. Οι φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές θεωρίες που επηρεάζουν τη σκέψη της, όπως η κριτική του μαρξισμού και η αμφισβήτηση των κοινωνικών ιεραρχιών, βρίσκουν πλήρη αποτύπωση στα έργα της. Η κριτική της στο σύστημα της κατανάλωσης, που αποτυπώνεται με τρόπο διαλεκτικό και ενίοτε επιθετικό, προσκαλεί τον θεατή να αμφισβητήσει την κυρίαρχη αντίληψη περί ευτυχίας, κατανάλωσης και κοινωνικής ανέλιξης. Η κοινωνία της κατανάλωσης, για τη Ρωμανού, είναι εκείνη που καταπνίγει το αυθεντικό και το ανθρώπινο, και η τέχνη της προσπαθεί να αναδείξει τις συνέπειες αυτής της κοινωνικής παθογένειας.

Η έκθεση του 2023 στο ΕΜΣΤ και η συνάφεια του έργου της

Η έκθεση του 2023 στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται», ήρθε να αναδείξει τη συνάφεια και την οργανική σχέση μεταξύ των έργων της. Η συνθετική της προσέγγιση, η οποία συνδέει τα διάφορα καλλιτεχνικά της στάδια, αποτελεί μια εμπεριστατωμένη και πειστική δήλωση για την εσωτερική συνέχεια της δουλειάς της. Μολονότι η τέχνη της Ρωμανού φαίνεται να αμφισβητεί τον κόσμο γύρω της, ταυτόχρονα υπογραμμίζει και μια βαθύτερη ανάγκη για αλλαγή. Μέσα από τη διαρκή αναζήτηση των ορίων της τέχνης και της κοινωνίας, η Ρωμανού έθετε συνεχώς το ερώτημα: πώς μπορεί η τέχνη να συμβάλλει στην κοινωνική αλλαγή, να προσφέρει ένα άλλο πρότυπο ύπαρξης, χωρίς να παραδοθεί στις παγίδες του καθεστώτος της κατανάλωσης;

Η καλλιτεχνική της διαδρομή αποτελεί μια αδιάκοπη πρόκληση για το θεατή να αναστοχαστεί τη θέση του απέναντι στον κόσμο. Αλλά ταυτόχρονα, και μια πρόσκληση για τη διαμόρφωση ενός διαφορετικού μέλλοντος, το οποίο δεν θα είναι καθορισμένο από την επιθυμία για καταναλωτική ευτυχία, αλλά από την αληθινή ανθρώπινη ανάγκη για ελευθερία και αναγέννηση.