Ο Τραμπ και η πολιτική της χειραγώγησης: Η εξουσία του λόγου και η κατασκευή της πραγματικότητας

Χριστίνα Κατωπόδη

Ο Chomsky ανέλυσε τη «διαχείριση της συναίνεσης» ως τον τρόπο με τον οποίο η εξουσία ελέγχει τη σκέψη των πολιτών. Ο Baudrillard μίλησε για την «υπερπραγματικότητα», όπου η αλήθεια και η κατασκευή της γίνονται αδιαχώριστες.  Στο ίδιο πνεύμα, ο Donald Trump δεν είναι απλώς ένας πολιτικός ηγέτης· είναι μια κατεξοχήν φιγούρα που αναδεικνύει τη χειραγώγηση της πολιτικής σκέψης και του δημόσιου διαλόγου. Μέσα από την επιβολή της προσωπικής του πραγματικότητας, επανακαθορίζει τη φύση της πολιτικής επικοινωνίας, καθιστώντας την όχι απλώς μέσο πολιτικής έκφρασης, αλλά κύριο εργαλείο πολιτικής κυριαρχίας.

Με τον Trump, η πολιτική δεν συνιστά έναν χώρο αντιπαράθεσης και στρατηγικής σκέψης, αλλά μετατρέπεται σε μια διαρκή μάχη για την κυριαρχία της αφήγησης. Η δύναμη της πολιτικής του δεν απορρέει από τη λογική των επιχειρημάτων ή των πολιτικών προγραμμάτων, αλλά από την επιβολή της δικής του πραγματικότητας μέσα από τον επικοινωνιακό κατακλυσμό. Η πολιτική του πρακτική είναι μια αδιάκοπη διαδικασία διαμόρφωσης της αλήθειας, όπου το κύριο μέλημα δεν είναι η πειθώ, αλλά η κυριαρχία του λόγου και της εικόνας.

Η στρατηγική της απλοποίησης: Πολιτική ως επικοινωνιακή στρατηγική

Ο Trump χρησιμοποιεί μια επικοινωνιακή στρατηγική που στηρίζεται στην απόλυτη απλότητα του λόγου του. Οι φράσεις του είναι σύντομες, οι προτάσεις του περιορίζονται στις πιο βασικές μορφές, ενώ οι σύνθετες προτάσεις είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Αυτή η μείωση της γλωσσικής πολυπλοκότητας δεν αποτελεί αφέλεια, αλλά στρατηγική επιλογή που αντανακλά τη γνώση των μηχανισμών μαζικής επικοινωνίας και τη δύναμη του επικοινωνιακού μινιμαλισμού. Σύμφωνα με έρευνες επικοινωνίας, η γλώσσα του Trump αντιστοιχεί στο επίπεδο ενός παιδιού δευτέρας ή τρίτης δημοτικού. Αυτή η απλότητα καθιστά το λόγο του εξαιρετικά ευκολονόητο και αξέχαστο, εξασφαλίζοντας την αμεσότητα της συναισθηματικής σύνδεσης με το κοινό του.

Όταν λέει «Build the Wall», η φράση αυτή γίνεται σύνθημα. Δεν είναι επιχείρημα, δεν έχει ανάλυση, δεν εξηγεί το πώς ή το γιατί. Είναι μια προσταγή, μια εικόνα, μια επιβεβαίωση της προκατάληψης που ήδη υπάρχει στο κοινό του. Οι αντίπαλοί του μιλούν για «μεταναστευτική πολιτική», «γεωπολιτικά δεδομένα», «διεθνείς συνθήκες». Ο Τραμπ λέει: «We will build a great, great wall.» Ποιον θα ακούσουν πιο εύκολα;

Η επαναληψιμότητα ως κεντρικό εργαλείο: Η μετατροπή του ψέματος σε αλήθεια

Η στρατηγική του επαναληπτικού λόγου έχει σημαντικές αναφορές στην πολιτική θεωρία, με τον Joseph Goebbels να αναφέρει ότι «ένα ψέμα που επαναλαμβάνεται συνεχώς γίνεται αλήθεια». Ο Trump δεν προσπαθεί να αποκρύψει τις ανακρίβειες του, αλλά τις επιβάλλει με συστηματική αναπαραγωγή. Η επικοινωνιακή του στρατηγική δεν επικεντρώνεται στην αποδοχή επιχειρημάτων, αλλά στην κυριαρχία του λόγου του μέσω της συνεχούς επανάληψης.

Όταν το 2020 οι δημοσιογράφοι του έλεγαν ότι έχασε τις εκλογές, η απάντησή του ήταν πάντα η ίδια: «Rigged election.» Το είπε στην τηλεόραση, το έγραψε στο Twitter, το φώναξε στις συγκεντρώσεις του. Δεν παρουσίασε στοιχεία, δεν ανέπτυξε επιχειρήματα. Αλλά το επανέλαβε τόσο πολλές φορές, που εκατομμύρια Αμερικανοί απλώς το αποδέχτηκαν ως αλήθεια.

Η επανάληψη αυτής της φράσης, χωρίς κανένα στοιχείο απόδειξης, δημιούργησε μια νέα πολιτική πραγματικότητα που έγινε αποδεκτή από εκατομμύρια πολίτες. Η στρατηγική του επικοινωνιακού θορύβου, που βασίζεται στην υπερβολή και την υπερπαραγωγή, αποτελεί τον πυρήνα της πολιτικής του διαχείρισης. Η επανάληψη καθιστά το ψέμα συνήθεια και το «μεγαλείο» των ισχυρισμών του επιβεβαιώνει την αλήθεια της παρουσίας του στην πολιτική σκηνή.

Στη γλώσσα του, τα πάντα είναι «τεράστια» (huge), «τα καλύτερα» (the best), «τα πιο επιτυχημένα» (most successful). Οι αντίπαλοί του δεν είναι απλώς αντίπαλοι· είναι «οι πιο διεφθαρμένοι», «οι πιο επικίνδυνοι». Το μέγεθος των ισχυρισμών του δεν έχει σημασία – το μόνο που μετράει είναι η αυτοπεποίθηση με την οποία τους διατυπώνει.

Η πολιτική του εχθρού

Η στρατηγική του Τραμπ είναι μια διαρκής αντιπαράθεση με εχθρούς. Αν δεν είναι οι Δημοκρατικοί, είναι τα ΜΜΕ, οι μετανάστες, οι Κινέζοι, το FBI. Ο εχθρός είναι πάντα εκεί, έτοιμος να προσδιορίσει την πολιτική του ύπαρξη. Όπως υποστήριξε ο Carl Schmitt, η πολιτική θεμελιώνεται στην διάκριση φίλου και εχθρού. Για τον Τραμπ, αυτή η διάκριση είναι το θεμέλιο για την πολιτική του στρατηγική. Ο εχθρός δεν χρειάζεται να είναι πραγματικός· αρκεί η εικόνα του να συντηρεί τη σύγκρουση.

Η συνεχής παρουσία του εχθρού επιτρέπει στον Τραμπ να τοποθετεί τον εαυτό του ως τον μοναδικό ηγέτη που μπορεί να προστατεύσει την Αμερική. Όταν δημιουργεί έναν εξωτερικό ή εσωτερικό εχθρό, μετατρέπει τη διακυβέρνηση σε μια διαρκή μάχη για την επιβίωση. Αυτή η τακτική δεν είναι απλώς ρητορικό τέχνασμα· είναι το εργαλείο που τον διατηρούσε στην εξουσία ακόμα και όταν δεν ήταν πρόεδρος. Οι οπαδοί του δεν ακολουθούν απλώς έναν πολιτικό· πολεμούν μαζί του. Και όταν ένας ηγέτης καταφέρει να πείσει το κοινό του ότι ο ίδιος είναι ο τελευταίος φρουρός απέναντι στην καταστροφή, η αφοσίωση που δημιουργεί γίνεται σχεδόν θρησκευτική.

Η ιδεολογία ως θεαματική εμπειρία

Στην εποχή της υπερπληροφόρησης, όπου το περιεχόμενο έρχεται δεύτερο απέναντι στην εικόνα και την προσοχή, ο Trump επιδεικνύει μια μοναδική ικανότητα να ελέγχει τη δημοσιότητα μέσω της διαρκούς αναπαραγωγής του εαυτού του, καθιστώντας τη πολιτική του ένα συνεχές επικοινωνιακό σόου.

Το πρόβλημα δεν είναι ο Τραμπ· είναι το σύστημα που τον επιτρέπει. Ο Τραμπ δεν δημιούργησε την εποχή του λαϊκισμού. Είναι απλώς το πιο ακραίο και επιτυχημένο προϊόν της. Η πολιτική της εικόνας, η εξουσία της χειραγώγησης, η επιβολή της προπαγάνδας μέσω της επαναληψιμότητας – όλα αυτά υπήρχαν ήδη. Ο Τραμπ απλώς τα πήγε στο επόμενο επίπεδο.