Χάριετ Τάμπμαν: Η ζωντανή αντίσταση και πολιτική δράση κατά της καταπίεσης

Χριστίνα Κατωπόδη

Η Χάριετ Τάμπμαν υπήρξε όχι απλώς μία από τις πιο ηρωικές φυσιογνωμίες της αμερικανικής ιστορίας, αλλά και μια ζωντανή αμφισβήτηση των συστημάτων καταπίεσης που όριζαν την κοινωνία του 19ου αιώνα. Γεννημένη γύρω στο 1820 στο Μέριλαντ, η Τάμπμαν υπήρξε σκλάβα που δραπέτευσε το 1849, αφιερώνοντας τη ζωή της στην απελευθέρωση άλλων σκλάβων μέσω του Υπόγειου Σιδηροδρόμου, ενός δικτύου κρυφών διαδρομών και ασφαλών σπιτιών που επέτρεπαν στους δραπετεύσαντες να φτάσουν στη Βόρεια Αμερική, όπου η δουλεία ήταν παράνομη. Στην εποχή που η δουλεία ήταν βαθιά ριζωμένη στον κοινωνικό και οικονομικό ιστό της χώρας, η Τάμπμαν υπήρξε η ηγέτιδα της πιο σημαντικής και γενναίας αντίστασης – εκείνης που δεν περιοριζόταν σε λόγια ή ιδεολογικές διακηρύξεις, αλλά σε πράξεις ελευθερίας, σε ατομικές αποδράσεις και συλλογικές εξεγέρσεις.

Η Χάριετ δεν ήταν απλώς μια γυναίκα που έσωσε τη ζωή της, αλλά μια πολιτική αγωνίστρια που χρησιμοποίησε την προσωπική της ιστορία για να αμφισβητήσει το θεμέλιο της κοινωνίας, την ίδια τη θεσμοθετημένη δουλεία. Ο τρόπος με τον οποίο κινήθηκε, οργανώθηκε και ηγήθηκε, παραμένει επαναστατικός και σημερινός, ρίχνοντας φως στους τρόπους που η πολιτική μπορεί να διαμορφωθεί μέσα από την πράξη και τη συλλογική δράση. Μας καλεί να αναρωτηθούμε: τι σημαίνει αντίσταση στην εποχή μας; Ποια είναι η πολιτική της ελευθερίας και ποιος την υπερασπίζεται, σήμερα, στις κοινωνίες μας;

Η καταπίεση της εποχής και η πολιτική δράση της Χάριετ

Η ιστορία της Χάριετ Τάμπμαν δεν είναι απλώς η αφήγηση ενός ατόμου που κατάφερε να δραπετεύσει από την καταπίεση. Είναι η ιστορία μιας γυναίκας που όχι μόνο διεκδίκησε την ελευθερία της, αλλά χρησιμοποίησε κάθε της εμπειρία για να βοηθήσει άλλους να απελευθερωθούν, αψηφώντας τον θάνατο και το ρίσκο. Μετά την απόδρασή της από τη δουλεία, η Χάριετ δεν αποσύρθηκε σε μία ζωή ασφάλειας ή απόλαυσης. Αντίθετα, χρησιμοποίησε την εμπειρία της για να καθοδηγήσει εκατοντάδες σκλάβους μέσω του Underground Railroad, το δίκτυο κρυφών διαδρομών και ασφαλών σπιτιών που επέτρεπαν στους δραπετεύσαντες να φτάσουν στη Βόρεια Αμερική, όπου η δουλεία ήταν παράνομη.

Κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, η Χάριετ εργάστηκε για τον Στρατό της Ένωσης, αρχικά ως μαγείρισσα και νοσοκόμα, και στη συνέχεια ως κατάσκοπος. Ήταν μάλιστα η πρώτη γυναίκα που οδήγησε μια ένοπλη αποστολή στον πόλεμο, καθοδηγώντας την επιδρομή στο ποτάμι Combahee, από την οποία απελευθερώθηκαν περισσότεροι από 700 σκλάβοι. Όλες αυτές οι δράσεις εντάσσονται στην ευρύτερη αντίσταση απέναντι στην καταπίεση που κυριαρχούσε και διαμορφώνουν τη στρατηγική της, η οποία δεν ήταν απλώς μια αντίσταση στα σωματικά δεσμά, αλλά και μια πολιτική και ψυχική ανατροπή των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων που κυριαρχούσαν στην κοινωνία της εποχής της.

Η σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν

Η κληρονομιά της Χάριετ Τάμπμαν δεν περιορίζεται στο ιστορικό της έργο. Η αγωνιστικότητα και η αφοσίωσή της στη δίκαιη κοινωνία είναι ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα, καθώς αντιμετωπίζουμε νέες μορφές καταπίεσης και ανισότητας. Οι σύγχρονοι αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη, για τα δικαιώματα των γυναικών, των έγχρωμων και των καταπιεσμένων ομάδων, συνεχίζουν να αντλούν έμπνευση από την αφοσίωση και τις πρακτικές της. Τα αιτήματα για ισότητα και ελευθερία στον σύγχρονο κόσμο καλούνται να εξετάσουν τη σύγκρουση μεταξύ του θεσμικού και του προσωπικού αγώνα, εκεί που η Τάμπμαν ανέδειξε την ατομική δύναμη ως μέσο συλλογικής απελευθέρωσης.

Η Χάριετ Τάμπμαν μάς καλεί να σκεφτούμε και τις δικές μας προσωπικές αντιστάσεις απέναντι στις καταπιεστικές δυνάμεις του κόσμου μας. Μπορεί να μην ζούμε σε εποχές δουλείας, αλλά εξακολουθούμε να ζούμε σε μια κοινωνία που προσπαθεί να εμποδίσει την αληθινή ελευθερία μέσα από τις έμφυλες, φυλετικές, οικονομικές και πολιτικές ανισότητες. Ο αγώνας της είναι, συνεπώς, και ένας αγώνας για την αναγνώριση και τη χειραφέτηση των καταπιεσμένων, με την προϋπόθεση ότι η αντίσταση δεν είναι απλώς μια προσωπική πράξη, αλλά συλλογική, ενωτική και ανυποχώρητη.

Η πολιτική της αντίστασης σήμερα

Στην εποχή μας, τα κοινωνικά κινήματα συνεχίζουν να αντλούν από την παρακαταθήκη της Χάριετ Τάμπμαν. Οι σύγχρονοι αγώνες για ισότητα και δικαιοσύνη, όπως αυτά που συνδέονται με τη φυλετική δικαιοσύνη ή τα δικαιώματα των γυναικών, δεν είναι απλώς μία ευκαιριακή αντίδραση, αλλά ένα διαρκές αίτημα για κοινωνική αλλαγή. Ο αγώνας για την ελευθερία και την ισότητα στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική σφαίρα απαιτεί όχι μόνο την ατομική δράση, αλλά και την κοινωνική συνειδητοποίηση και αλληλεγγύη. Η Τάμπμαν, με τη ζωή της και τις πράξεις της, μας διδάσκει πως η πραγματική πολιτική αντίσταση είναι εκείνη που υπερβαίνει τα όρια του ατομικού και καταλήγει στην αμφισβήτηση και ανατροπή των συστημάτων καταπίεσης.

Στο σήμερα, το παράδειγμα της Χάριετ δεν είναι απλώς ιστορικό, αλλά υπαρκτό και επιτακτικό. Δεν πρόκειται για μια ηρωική, παρωχημένη εικόνα του παρελθόντος, αλλά για έναν διαρκή αγώνα που αναβιώνει μέσα από τις κοινωνικές αντιστάσεις του παρόντος. Αν κάτι πρέπει να κρατήσουμε από τη Χάριετ Τάμπμαν, είναι η συνειδητοποίηση πως η πολιτική είναι μια πράξη ελευθερίας, όχι μόνο για τον εαυτό μας, αλλά και για τη συλλογική κοινωνία στην οποία ζούμε.