Social Media και πολιτική: Η ψευδαίσθηση του online ακτιβισμού

Χριστίνα Κατωπόδη

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την υπερβολική έκθεση στα social media, όπου η πολιτική δεν έχει πια καμία σχέση με τους αγώνες του δρόμου ή τις συλλογικές διεκδικήσεις. Σήμερα, η πολιτική είναι ένα hashtag, μια εικόνα, ένα like. Ο χώρος που κάποτε σήμαινε ενεργή συμμετοχή και συνειδητότητα, έχει μετατραπεί σε ένα ατέρμονο show, όπου το θέαμα καθορίζει την αξία της γνώμης και της δράσης.

Τα social media, και ειδικά πλατφόρμες όπως το Instagram και το Twitter, έχουν καταστήσει την πολιτική μια εύπεπτη εικόνα, μια στιγμιαία κατανάλωση που απλώς εκπληρώνει την ανάγκη για αναγνώριση. Οι νέοι, νιώθοντας την πίεση να “είναι εκεί” και να έχουν άποψη για τα πάντα, αναπαράγουν συνθήματα και εικόνες που υποτίθεται ότι αντικατοπτρίζουν την πολιτική τους θέση. Όμως, η δράση δεν είναι κάτι που καταναλώνεται με τον ίδιο τρόπο. Η “ψηφιακή επανάσταση” που προβάλλεται μέσω viral hashtags συχνά δεν έχει καμία πρακτική επίδραση στην πραγματική ζωή. Οι νεότεροι φαίνεται να παρασύρονται σε έναν κόσμο όπου το να είσαι «politically correct» είναι πιο σημαντικό από το να είσαι πραγματικά πολιτικός.

Η παγίδα του “Clicktivism”

Η έννοια του “clicktivism” είναι ίσως η μεγαλύτερη απάτη του σύγχρονου ψηφιακού κόσμου. Οι χρήστες νομίζουν ότι με την αναπαραγωγή ενός μηνύματος ή με τη συμμετοχή σε μια διαδικτυακή εκστρατεία, εκπληρώνουν το καθήκον τους ως ενεργοί πολίτες. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι διαφορετική. Όλες αυτές οι κινήσεις δεν οδηγούν σε τίποτα περισσότερο από την ενίσχυση ενός αλγόριθμου που ανταμείβει τη διασημότητα, όχι τη σημασία. Η πολιτική, αν και πρέπει να είναι η κινητήρια δύναμη της κοινωνικής αλλαγής, έχει γίνει ένα εργαλείο για την αυτοπροβολή και την επιβεβαίωση. Αν το θέμα δεν είναι «viral», δεν θα έχει καμία αξία. Αν η δράση δεν φτάνει στον μέγιστο αριθμό χρηστών, χάνεται στον ωκεανό της ψηφιακής αδιαφορίας.

Αλγόριθμοι και εξουσία: Ποιες ιδέες επιβιώνουν;

Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για πραγματική πολιτική συμμετοχή στα social media χωρίς να αναγνωρίσουμε την κυριαρχία των αλγορίθμων. Οι αλγόριθμοι καθορίζουν όχι μόνο το τι θα δούμε, αλλά και τι θα ακούσουμε. Τα κοινωνικοπολιτικά μηνύματα περνούν από φίλτρα που ενισχύουν τη διασημότητα και εμπορευματοποιούν τη διαφωνία. Όταν η αξία της πολιτικής πληροφορίας κρίνεται από το πόσο “κλικ” μπορεί να φέρει, η ουσία της αποδυναμώνεται και εξομοιώνεται με οποιοδήποτε άλλο προϊόν της αγοράς. Η αλήθεια και η σημασία των ζητημάτων αντικαθίστανται από την ανάγκη για γρήγορη και εύκολη κατανάλωση. Οι σοβαρές πολιτικές αντιφάσεις είναι πιο δύσκολο να επιβιώσουν στον θρόισμα της επιφανειακής εικονικής επικοινωνίας.

Ο ψηφιακός κόσμος μάς δίνει την ψευδαίσθηση ότι συμμετέχουμε, ότι ακούμε και ότι δραστηριοποιούμαστε. Αλλά στην πραγματικότητα, το μόνο που κάνουμε είναι να καταναλώνουμε πολιτική σαν άλλο ένα εμπορικό προϊόν. Η δημοκρατία, μέσω των social media, έχει περιοριστεί σε μια άδεια διαδικασία επικοινωνίας, όπου το σημαντικότερο είναι το πόσο «δημοφιλής» θα γίνεις και πόσους followers θα αποκτήσεις, όχι πόσο ουσιαστική είναι η συμμετοχή σου. Και ενώ πιστεύουμε ότι εκφραζόμαστε, στην πραγματικότητα καταναλώνουμε και αναπαράγουμε ιδέες, δίχως να αμφισβητούμε τις συνθήκες που καθορίζουν την προβολή τους.

Η Παγίδα της παθητικότητας

Η συμμετοχή, λοιπόν, γίνεται μία παθητική διαδικασία. Το πραγματικό έργο που απαιτεί δράση, οργάνωση και συλλογική δύναμη μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι «χαμηλής έντασης». Κάθε like, κάθε share, αντικαθιστά την ανάγκη για ουσιαστική πράξη. Δεν υπάρχει πραγματική διαφορά μεταξύ του να πιέσεις το “πολιτικό” κουμπί και να ανοίξεις μια οθόνη για να δεις τι νέο υπάρχει στην επικαιρότητα. Το να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας σε μία οθόνη δεν σημαίνει ότι ζούμε πραγματική αλλαγή. Ακριβώς το αντίθετο: μας απομακρύνει από αυτήν.

Το μέλλον: Η πολιτική στις πλατείες ή στον κωδικό;

Είναι σαφές ότι, αν επιθυμούμε πραγματική πολιτική δράση, η ψηφιακή πλατφόρμα δεν μπορεί να είναι το μέσο που θα φέρει την αλλαγή. Η διαδικτυακή δράση είναι αναγκαία, αλλά όχι αρκετή. Η αληθινή συμμετοχή απαιτεί διάσταση, αλληλεπίδραση και τολμηρές πράξεις, εκεί όπου οι φωνές δεν χάνονται στον θόρυβο των likes και των shares. Ποια είναι η αξία της πολιτικής όταν περιορίζεται σε pixels και κωδικούς; Μπορούν οι νέοι να ανατρέψουν τον κόσμο με μια εικόνα στο Instagram; Αν δεν δούμε τη δύναμη της δράσης στις πραγματικές μας κοινότητες, τότε η “ψηφιακή πολιτική” δεν θα είναι παρά μια φτηνή εκδοχή της πραγματικής κοινωνικής αλλαγής.

Η γενιά των social media έχει τη δυνατότητα να αναδείξει σοβαρά κοινωνικά ζητήματα. Αλλά το πραγματικό στοίχημα είναι να αναγνωρίσουμε τη φενάκη του “online activism” και να στραφούμε ξανά στον πραγματικό κόσμο, εκεί όπου οι αγώνες δεν αναπαράγονται απλώς, αλλά ζωντανεύουν και διαμορφώνουν τη ζωή μας.