«Plásmata ΙΙ: Ioannina»: Η ψηφιακή τέχνη συναντά την παράδοση στην έκθεση της Στέγης

Μια σημαία που φλέγεται σε μια προσομοίωση θαλάσσιου τοπίου, μια σκάλα για.. τον Παράδεισο που δεν υπάρχει πια στο τείχος του Κάστρου, ολάνθιστα δάση μέσα σε terrarium, ζώα που έχουν εκλείψει αλλά επανέρχονται ψηφιακά στη ζωή, μανιτάρια που μεταβάλλονται μέρα με τη μέρα, γλυπτά που αλλάζουν χρώματα, και τραγουδούν με ανθρώπινες -ή μη- φωνές, ένα καταφύγιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που άνοιξε τις πόρτες του για να φιλοξενήσει την ιστορία μιας οικογένειας, συνθετικές μέδουσες βγαλμένες μέσα από αλγοριθμικά όνειρα και ένα σώμα από τις γυναίκες που χάθηκαν στη λίμνη, είναι ορισμένα μόνο από τα έργα που συναντάμε στα «Plásmata ΙΙ: Ioannina», την έκθεση που έστησε με φροντίδα και αγάπη η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στην πόλη των Ιωαννίνων.

Μια εμπειρία που για τρεις εβδομάδες (από 16 Ιουνίου έως 9 Ιουλίου 2023) φέρνει κοντά την τεχνολογία, την πόλη, τη φύση και την παράδοση, προτείνοντας νέες διαδρομές και συμβιώσεις, επεκτείνοντας τον διάλογο ανάμεσα στη μνήμη και το φαντασιακό, το κέντρο και την περιφέρεια, το παρελθόν και το μέλλον. Τα «Plásmata ΙΙ: Ioannina» μάς καλούν να περιπλανηθούμε σε 29 διαφορετικούς σταθμούς σε μια διαδρομή κατά μήκος της μεθορίου του Κάστρου και της λίμνης, όπου κυριαρχούν τα 19 έργα της έκθεσης, αλλά και οι ιστορίες που χαρακτηρίζουν 10 ξεχωριστά, κάποιες φορές μυστικά, τοπόσημα των Ιωαννίνων. Η έκθεση πλαισιώνεται από πλήθος παράλληλων δράσεων όπως συναυλίες, εκπαιδευτικά προγράμματα, συζητήσεις, περιηγήσεις, για θεατές κάθε ηλικίας, αλλά και το Movement Radio, τον 24ωρο διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό της Στέγης που πλημμυρίζει μουσικές την πόλη, όλα με ελεύθερη είσοδο.

Τα Plásmata γεννήθηκαν μέσα από την ίδια την πόλη

«Τα Plásmata δεν είναι απλά μία έκθεση, θα έλεγα ότι είναι ένα δημόσιο ευχαριστώ δικό μου και της ομάδας μου για ό,τι μάς έχει δώσει η πόλη των Ιωαννίνων. Γι’ αυτό και δεν αισθανόμαστε ότι ήρθαμε αλλά ότι επιστρέψαμε εδώ. Και θέλουμε να αναπτύξουμε αυτή τη σχέση ώστε και η ίδια η πόλη να θέλει να μείνουμε εδώ» ανέφερε στη συνέντευξη τύπου πριν το άνοιγμα της έκθεσης η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και καλλιτεχνική διευθύντρια της έκθεσης, Αφροδίτη Παναγιωτάκου που έχει καταγωγή από τα Ιωάννινα. «Πάντα ήθελα να κάνουμε κάτι εδώ, ένα γεγονός διεθνούς επιπέδου. Γιατί τα Ιωάννινα έχουν μία δυναμική που δεν αφορά μόνο το παρελθόν αλλά και το παρόν τους. Η ιδέα γεννήθηκε το 2021 σε συνεργασία με τον τέως δήμαρχο των Ιωαννίνων Μωυσή Ελισάφ. Η προετοιμασία της έκθεσης, που διήρκησε πάνω από ένα χρόνο, ήταν μια ωραία περιπέτεια στην οποία βούτηξαν αμέσως πολλοί άνθρωποι. Νιώθω ότι η ομάδα της Στέγης και του Ιδρύματος ξαναγεννήθηκε στα Γιάννενα» πρόσθεσε.

Αναφερόμενη στις δύο προηγούμενες εκθέσεις της Στέγης στην Αθήνα και στο Πεδίον του Αρεως, δήλωσε πως «η παρουσία μας στο δημόσιο χώρο δεν θέλουμε να θεωρείται ως επιβεβλημένη ή δεδομένη γι’ αυτό και σκεφτήκαμε να πάμε κάπου αλλού να κινήσουμε τα πράγματα. Τα Ιωάννινα μάς υποδέχτηκαν με μία ανοιχτή αγκαλιά. Για εμάς ήταν θέμα αρχής να συνεργαστούμε με τους ανθρώπους εδώ, εξού και για τις ανάγκες της έκθεσης προσλήφθηκαν άνθρωποι που μένουν στην πόλη. Θέλαμε να λειτουργήσουμε ως “κόλλα” ανάμεσα στους ντόπιους και τους καλλιτέχνες». Σχετικά με τα Plásmata, είπε πως προϋπόθεση ήταν τα έργα να γεννηθούν μέσα από την ίδια την πόλη. «Ήταν ζητούμενο να αναγνωρίσουν οι Γιαννιώτες τί δουλειά έχουν αυτά τα έργα εδώ» επισήμανε.

«Αυτή η έκθεση είναι πολύ καλύτερη από τις δύο προηγούμενες» παραδέχτηκε ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου. «Η επιμελητική ομάδα έκανε εξαιρετική δουλειά. Αυτό που με εντυπωσίασε είναι η οικειοποίηση του χώρου. Δηλαδή είδαμε το τοπίο να οικειοποιείται τα έργα και τα έργα το τοπίο, τα έργα να συνομιλούν μεταξύ τους αλλά και με την πόλη. Κάποια από αυτά είχαν παρουσιαστεί και στην Αθήνα. Εδώ όμως δείχνουν αλλιώς» τόνισε. Όπως είπε, τα «”Plásmata” -και ως άκουσμα μόνο- θυμίζουν ότι στο επίκεντρο των δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση έχουμε πάντοτε τους ανθρώπους. Με αυτούς δημιουργούμε δίκτυα συνεργασίας και καινοτομίας».

Με θερμά λόγια για την έκθεση μίλησαν στους χαιρετισμούς τους ο Περιφερειάρχης Ηπείρου, Αλέξανδρος Καχριμάνης και ο δήμαρχος Ιωαννίνων Δημήτρης Παπαγεωργίου, σημειώνοντας πως η σημαντική αυτή πολιτιστική πρόταση και οι παράλληλες εκδηλώσεις της αναβαθμίζουν την εικόνα της πόλης και αναδεικνύουν την ομορφιά του παραλίμνιου μετώπου, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν για τα Ιωάννινα μία νέα αφετηρία δημιουργίας και έμπνευσης. «Η Στέγη και τα Plásmata μάς ανοίγουν νέους δρόμους τους οποίους και θα περπατήσουμε» υπογράμμισαν.

Μια σειρά συμβάντων στον δημόσιο χώρο

«Τα Plásmata παίρνουν τον τίτλο τους από τα Ιωάννινα γιατί έχουν φυτρώσει εδώ. Μιλούν για το βαθιά τοπικό και ταυτόχρονα για το παγκόσμιο. Αυτό που παρακολουθούμε είναι περισσότερο μια σειρά συμβάντων στον δημόσιο χώρο παρά μία έκθεση με τον παραδοσιακό τρόπο» μάς εξηγεί κατά τη διάρκεια της δημοσιογραφικής ξενάγησης ο Πρόδρομος Τσιαβός, Διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση, ο οποίος έχει την επιμελητική διεύθυνση της έκθεσης.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η έκθεση διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες οι οποίες όμως δεν οριοθετούνται αυστηρά και επικοινωνούν η μία με την άλλη. «Το πρώτο μέρος εστιάζει κυρίως στο κομμάτι της μεταμόρφωσης. Το δεύτερο είναι πιο ενδοσκοπικό, το τρίτο καταπιάνεται με παράδοξες οντότητες και τις κοινότητες και τα οικοσυστήματα που αυτές δημιουργούν, για να καταλήξουμε στο τελευταίο όπου το μεταφυσικό και η μαγεία συνομιλούν με την παράδοση» αναφέρει ο Πρ. Τσιαβός σημειώνοντας πως «βλέπουμε υλικά όπως είναι η πέτρα ή το νερό και η λίμνη να εμφανίζονται με πάρα πολύ μεγάλη ένταση αλλά και εκφράσεις του ανθρωπίνου σώματος, της ευθραυστότητας του και της δύναμής του να εμπνέουν διάφορα έργα».

Η τεχνητή νοημοσύνη σε διάλογο με την παράδοση

Όπως διευκρίνισε η επιμελητική ομάδα (Πρόδρομος Τσιαβός, Γιώργος Τζιρτζιλάκης και Δάφνη Δραγώνα), τα Plásmata είναι μία έκθεση για το ψηφιακό χωρίς να εγκλωβίζεται στη φόρμα του. «Σ’ ένα σημείο του τείχους υπάρχει ένας κισσός. Όταν ρωτήσαμε τι θα γίνει αν φύγει ο κισσός μας απάντησαν “δεν θα υπάρχει και το τείχος”. Το ένα στηρίζει το άλλο. Αυτή είναι η κυρίαρχη μεταφορά για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την τεχνολογία σε αυτή την έκθεση. Μια συμβιωτική σχέση που έχει μέσα της την έγνοια, την προστασία και την αγάπη» εξήγησαν.

Την έκθεση «ανοίγει» το έργο «Transfiguration» από τη συλλογικότητα Universal Everything, στο οποίο μια γιγαντιαία φιγούρα σε διαρκή κίνηση μεταμορφώνεται μπροστά μας, θυμίζοντας την αναταραχή των ανθρώπινων συναισθημάτων. Αμέσως μετά συναντάμε τη διονυσιακή περφόρμανς «#thehead | Zéte» του Πάνου Σκλαβενίτη που συνδιαλέγεται με την παράδοση, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη. Αληθινές και κατασκευασμένες αφηγήσεις πρωταγωνιστούν σε μια συλλογική γιορτή όπου κυριαρχούν οι ζωομορφικές και φυτομορφικές μεταμφιέσεις, καθώς και το πολυφωνικό τραγούδι.

Κάποια από τα έργα «συμβαίνουν» μπροστά σου ενώ περπατάς στο παραλίμνιο μέτωπο και άλλα σε καλούν να τα ανακαλύψεις, όπως το ζωντανό γλυπτό από διάφορα είδη μανιταριών του Ματίας Φριτς που βρίσκεται κρυμμένο στο καταφύγιο του παλιού Κάστρου των Ιωαννίνων. Αλλά και το «ΜΑΝΑ» της Αφροδίτης Παναγιωτάκου και του Μανώλη Μανουσάκη που «κατοικεί» στις σήραγγες ενός εγκαταλελειμμένου καταφυγίου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η πολυμεσική εγκατάσταση (που από το άνοιγμα της έκθεσης συγκεντρώνει μεγάλες ουρές από κόσμο) χρησιμοποιεί ζωντανές ψηφιακές εικόνες, προσωπικές αφηγήσεις, τηλεοπτικά και φωτογραφικά ντοκουμέντα για ν’ αφηγηθεί την ιστορία της πόλης των Ιωαννίνων μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας. «Ενώ ξεκινήσαμε με μία διάθεση να κάνουμε ένα ηχητικό έργο για τα Γιάννενα κατέληξε να γίνει μία προσωπική εξομολόγηση και ελπίζω να γίνει και συλλογική. Επειδή καμιά φορά δυσκολευόμαστε να πούμε στις μανάδες μας το “ευχαριστώ” που θέλουμε, με αυτό το έργο θέλω να ευχαριστήσω δημόσια την δική μου. Το έργο είναι αφιερωμένο σε εκείνη, μία σημαντική φυσιογνωμία της πόλης» είπε η Αφροδίτη Παναγιωτάκου.

Στο «Έξι ανάσες το λεπτό» της Μαρίας Λουίζου κεραμικά γλυπτά εμπνευσμένα από την παράδοση λειτουργούν ως πήλινες ηχητικές στολές που υποδέχονται τα σώματα ερμηνευτών ή επισκεπτών δημιουργώντας χώρο για φωνές που αγωνίζονται να ακουστούν καθαρά, ενάντια σε κάθε μορφή βίας. Η γλυπτική εγκατάσταση της Στεφανίας Στρούζα με τίτλο «Pamvotis» πραγματεύεται τις χημικές μεταβολές που υφίσταται η λίμνη ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή, υπογραμμίζοντας την ελπίδα για την αποτροπή αυτής της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Μία ακόμα εντυπωσιακή εγκατάσταση είναι η «Μέδουσα» της Κατερίνας Κομιανού που είναι τοποθετημένη στην άκρη της λίμνης. Ένα γλυπτό από μπρούτζινο σώμα και λαστιχένιες «πλεξούδες», το οποίο αναφέρεται στον γνωστό μύθο της Μέδουσας, αλλά και στη γυναικοκτονία της κυρα-Φροσύνης και 17 ακόμη γυναικών στη λίμνη Παμβώτιδα από τον Αλή Πασά. Αντλώντας από τα ηπειρώτικα μοιρολόγια της περιοχής του Πωγωνίου και αξιοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες μηχανικής μάθησης και φωνητικής σύνθεσης, η επιβλητική ηχητική εγκατάσταση των Maenads, με τίτλο «The Passing», μετατρέπει τη νότια πύλη του Κάστρου των Ιωαννίνων σε έναν χώρο όπου αποκτούν φωνή το παρελθόν και το μέλλον, οι λύπες και οι χαρές.

Το «Glωssic Isnaf» του WordMord μέσα από τη μελέτη τοπικών μύθων, προφορικών αφηγήσεων, λογοτεχνικών έργων και ιστορικών γεγονότων, ανιχνεύει τα έμφυλα στοιχεία της γλώσσας στην περιοχή των Ιωαννίνων, καθώς και τη σχέση ανθρώπινων και μη ανθρώπινων όντων, αξιοποιώντας ως γλυπτικά στοιχεία απομεινάρια επεξεργασμένων δερμάτων, από τα ταμπάκικα που λειτουργούσαν στην πόλη έως το 1970.

Από τα έργα ξεχωρίσαμε επίσης, το «Flare (Oceania)» του John Gerrard, μια «σημαία κινδύνου» για την κλιματική αλλαγή, την υπαίθρια οσφρητική εγκατάσταση των Θεόκλητου Τριανταφυλλίδη και Λαμπριλένας Κωνσταντέλου, «Pheromone Spa» με τα μεγάλα γλυπτά που απελευθερώνουν ένα πλούσιο τοπίο αρωμάτων, το «A Darkness Gathers Though It Does Not Fall» της Μαλβίνας Παναγιωτίδη, που βασίζεται στη μελέτη των πρακτικών μαντείας, μαγείας και διαφορετικών επωδών στις τοπικές παραδόσεις της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου και την επιτοίχια γλυπτική εγκατάσταση «/ˈfilo/» της Μαρίας Βαρελά που εξετάζει τη σχέση της γιαννιώτικης συρματερής αργυροχοΐας με αυτήν του κεντητού διακόσμου του πιρπιρί διερευνώντας το κατά πόσο η τεχνολογία μπορεί να είναι παρούσα και να υποστηρίξει τη συνέχιση μιας παραδοσιακής τεχνικής και τέχνης.